Αναζητώντας την ασφάλεια:
Ο αγώνας που δίνουν οι Αφγανές μόνες μητέρες που βρίσκονται στην Ελλάδα
Αναζητώντας την ασφάλεια:
Ο αγώνας που δίνουν οι Αφγανές μόνες μητέρες που βρίσκονται στην Ελλάδα
«Μπορείτε να φανταστείτε να περπατάτε μέσα στο βαθύ χιόνι για πολλές νύχτες στα βουνά, κρατώντας τα παιδιά σας, χωρίς να ξέρετε αν θα καταφέρετε να φτάσετε κάπου ζωντανές; Υπάρχουν εικόνες που με στοιχειώνουν και για τις οποίες δεν μπορώ να μιλήσω… Μας είχαν απαγάγει κλέφτες και μας κρατούσαν ομήρους χωρίς πρόσβαση σε νερό, φαγητό ή τουαλέτα, ενώ διάφορες αστυνομικές δυνάμεις μας χτύπησαν, μας έθεσαν υπό κράτηση, μας απέλασαν και μας επαναπροώθησαν. Κοιμόμασταν σε μέρη όπου κανείς και καμιά μας δεν ήταν ασφαλής και υπέφερα από τους χειρότερους εφιάλτες χωρίς να μπορώ να φωνάξω για βοήθεια, γιατί φοβόμουν ότι θα μας πιάσει η αστυνομία και θα μας απελάσει ξανά.»
Marzia* (38),
αιτούσα άσυλο, με δύο γιους ηλικίας 16 και 6 ετών στην Ελλάδα και μία κόρη που αγνοείται
Οι μόνες μητέρες πρόσφυγες αντιμετωπίζουν αυξημένες προκλήσεις και κινδύνους προστασίας στην Ελλάδα. Πολλές έχουν βιώσει τον χωρισμό των οικογενειών τους, καθώς και κινδύνους εκμετάλλευσης και έμφυλης βίας, σωματικής βλάβης και τραυματισμού. Αυτή η πραγματικότητα τους έχει προκαλέσει πρόσθετο ψυχοκοινωνικό στρες και τραύμα πριν από την άφιξή τους στην Ελλάδα, αλλά και από την άφιξή τους και στο εξής. Τα παιδιά τους διατρέχουν επίσης υψηλότερο κίνδυνο σωματικής ή ψυχικής βλάβης.
Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) μίλησε με έξι μητέρες από το Αφγανιστάν, οι οποίες περιέγραψαν την κατάστασή τους, τους συγκεκριμένους κινδύνους προστασίας που αντιμετωπίζουν αλλά και τη δύναμή τους. Η RSA έχει αναλάβει τη νομική εκπροσώπηση όλων αυτών των γυναικών. Όλες, εκτός από μία, έφτασαν στην Ελλάδα τον χειμώνα του 2022 μέσω των χερσαίων συνόρων του Έβρου. Σήμερα ζουν σε Κέντρα Ελεγχόμενης Πρόσβασης (καταυλισμούς) στην ηπειρωτική χώρα, αλλά αντιμετώπισαν την έλλειψη στέγης ή άλλα μη ασφαλή περιβάλλοντα κατά την άφιξή τους στην Αθήνα.
Οι μόνες μητέρες μας μίλησαν για τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν προσπαθώντας να προσαρμοστούν σε έναν νέο ρόλο, καθώς είναι πλέον επικεφαλής των οικογενειών τους και αποκλειστικές φροντίστριες των παιδιών τους, γεγονός που εντείνει περαιτέρω την ανάγκη τους για προστασία και υποστήριξη. Επισημαίνουν την πρώτη τους προτεραιότητα: να βρουν, επιτέλους, ασφάλεια για τα παιδιά τους και τις ίδιες. Περιγράφουν τις τραυματικές τους εμπειρίες κατά τη διάρκεια των ταξιδιών τους προς την Ευρώπη. Νιώθοντας πλέον εγκλωβισμένες σε απομακρυσμένους καταυλισμούς, προσπαθώντας να διαχειριστούν τις διαδικασίες των αιτημάτων ασύλου τους και τη διεκπεραίωση θεμάτων επιμέλειας χωρίς ενημέρωση, χωρίς επαρκείς υπηρεσίες και χωρίς την έγκαιρη λήψη της δικαιούμενης χρηματικής βοήθειας, μιλούν για τη δική τους πορεία προς την ένταξη στην κοινωνία. Αντιμετωπίζουν την ανάγκη να εργαστούν και ταυτόχρονα να διεκπεραιώσουν όλες τις υποχρεώσεις τους, ενώ στερούνται ασφαλών χώρων φιλικών προς τα παιδιά. Ωστόσο, παρ’ όλες τις δυσκολίες, οι φωνές τους αντανακλούν επίσης τη δύναμη και την ελπίδα τους για μια φυσιολογική ζωή, για τα παιδιά τους και τις ίδιες.
Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία για τις μόνες μητέρες μεταξύ των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων στην Ελλάδα. Τα στατιστικά στοιχεία που δημοσιεύονται από το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου περιέχουν μόνο την κατανομή των αιτούντων άσυλο ανά φύλο, ηλικία και εθνικότητα. Η Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥΠ.Υ.Τ.) παρέχει στατιστικά στοιχεία για τις μονογονεϊκές οικογένειες εν γένει, τα οποία είναι διαθέσιμα έως το τέλος Σεπτεμβρίου 2022[1].
Όντας ταυτόχρονα και οι δύο γονείς, “δικηγόροι” και βιοπαλαίστριες για την οικογένεια
Οι μόνες μητέρες πρόσφυγες με τις οποίες μιλήσαμε και τα παιδιά τους έχουν όλες δραπετεύσει από το Αφγανιστάν και αντιμετώπισαν τον χωρισμό της οικογένειας στην πατρίδα τους, κατά τη διέλευσή τους ή στην Ελλάδα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι σύζυγοί τους έχουν πεθάνει ή εξαφανιστεί. Σε άλλες περιπτώσεις, οι γυναίκες αυτές πήραν διαζύγιο ή διέφυγαν από σχέσεις κακοποίησης.
Έχουν υπάρξει μόνες γονείς για περιόδους που κυμαίνονται από τέσσερις μήνες έως πέντε χρόνια. Όλες τους εξακολουθούν να αγωνίζονται να προσαρμοστούν στους νέους ρόλους και τις ευθύνες τους. Προερχόμενες από μια χώρα όπου οι άνδρες θεωρούνται οι “βιοπαλαιστές” και νόμιμοι εκπρόσωποι της οικογένειας και όπου οι γυναίκες συνήθως δεν επιτρέπεται να εργάζονται ή ακόμη και να φοιτούν στο σχολείο, βρίσκονται αντιμέτωπες με μια νέα πραγματικότητα στην Ελλάδα. Πρέπει να είναι αποτελεσματικές συνήγοροι των οικογενειών τους κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ασύλου και ταυτόχρονα καλές μητέρες. Έχουν ελάχιστο χρόνο και ενέργεια για τον εαυτό τους, ώστε να αναστοχαστούν και να επεξεργαστούν τις εμπειρίες και τα τραύματα του παρελθόντος.
Ταυτόχρονα, πρέπει να αναμετρηθούν με το πολιτισμικό σοκ που προέρχεται από την ξαφνική αντιπαράθεση με διαφορετικές αντιλήψεις για τους έμφυλους ρόλους, την οικογένεια, τα δικαιώματα και τον νόμο.
«Στην Ελλάδα, μια πρόσφυγας μόνη μητέρα πρέπει να είναι δικηγόρος και βιοπαλαίστρια για την οικογένειά της και, ταυτόχρονα, να είναι μητέρα, ενώ εμείς δεν γνωρίζουμε ούτε τη γλώσσα ούτε τον νόμο. Μπορείτε να φανταστείτε να το κάνετε αυτό με όλες τις άσχημες αναμνήσεις να σας κυνηγούν κάθε βράδυ;»
Marzia* (38),
αιτούσα άσυλο, με δύο γιους ηλικίας 16 και 6 ετών στην Ελλάδα και μία κόρη που αγνοείται
«Όταν σκοτώθηκε ο σύζυγός μου, ήμουν ξαφνικά η μόνη υπεύθυνη για τα δύο αγόρια μου. Έπρεπε να λύσω όλα τα προβλήματά μας. Έπρεπε να βρω έναν τρόπο να ξεφύγω από τους εχθρούς μας στην πατρίδα. Έπρεπε να βρω έναν τρόπο να είμαστε ασφαλείς. Δεν ήξερα τι να κάνω ή πού να πάω.»
Fatima* (46),
αναγνωρισμένη πρόσφυγας, με έναν γιο 16 ετών στην Ελλάδα και έναν γιο 15 ετών στην Τουρκία
Αναζητώντας ασφάλεια
Πολλές από τις γυναίκες με τις οποίες μιλήσαμε είχαν εκτεθεί σε συνθήκες έλλειψης στέγης και/ή ανασφαλή περιβάλλοντα κατά την άφιξή τους στην Ελλάδα.
«Στην αρχή ήμασταν άστεγες. Φοβόμουν σκεπτόμενη τον κίνδυνο βιασμού, οπότε νιώθαμε πιο ασφαλείς να κοιμόμαστε σε κάποιον δημόσιο χώρο ανάμεσα σε ανθρώπους, στο κρύο. Στο μυαλό και το σώμα μου κυριαρχούσε ο φόβος για τη ζωή μας. Το μόνο που με ενδιέφερε ήταν να μας φέρω σε ασφαλή συνθήκη και να προστατεύσω τα παιδιά μου.»
Marzia* (38),
αιτούσα άσυλο, με δύο γιους ηλικίας 16 και 6 ετών στην Ελλάδα και μία κόρη που αγνοείται
«Μένοντας με τα παιδιά μου και τη μικρή μας τσάντα στους δρόμους της Αθήνας, ένιωθα χαμένη και αβοήθητη σε αυτή την ξένη χώρα. Το μόνο που ήθελα ήταν να βρω ένα ασφαλές καταφύγιο για να ξεκουραστούμε. Χρειαζόμουν έστω μόνο για μια στιγμή να νιώσω πιο ήρεμη. Όμως μοιραζόμασταν ένα σπίτι με πολλούς άλλους και άλλες για έναν μήνα και δεν είχαμε καν ένα κατάλληλο μέρος για να κοιμηθούμε ή να κάνουμε ντους. Προσευχόμουν: ‘Μακάρι ο Θεός να μας προστατεύσει από τους ξένους που κοιμούνται δίπλα μας!’ και έμενα ξύπνια κάθε βράδυ, κοιμόμουν μόνο μία ή δύο ώρες, για να προσέχω τα παιδιά μου.»
Parvin* (29),
αιτούσα άσυλο, με δύο παιδιά ηλικίας 9 και 6 ετών στην Ελλάδα
Ένα ασφαλές μέρος και η προστασία από την απέλαση είναι επί του παρόντος η πιο επιτακτική ανάγκη για τις οικογένειές τους. Οι γυναίκες μιλούν για την ασφάλεια με όρους προστασίας από κάθε μορφή βίαιης επιστροφής, αλλά και ως άμεση πρόσβαση σε μια δίκαιη διαδικασία ασύλου με αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης.
«Δεν είναι εύκολο να είσαι μονογονέας, γυναίκα και πρόσφυγας ταυτόχρονα. Υπάρχουν πολλά πράγματα για τα οποία αγωνιάς. Η διαδικασία ασύλου είναι πολύ αγχωτική για μένα, ειδικά όταν, ταυτόχρονα, πρέπει να ανησυχώ συνεχώς για την κάλυψη των βασικών μας αναγκών. Προσπάθησα να εργαστώ σε ένα εργοστάσιο για δύο ημέρες την εβδομάδα, αλλά δεν μπορούσα να βρω ένα ασφαλές μέρος για να αφήσω τα παιδιά μου όσο δούλευα, οπότε αναγκάστηκα να παραιτηθώ.»
Arezu* (33),
αιτούσα άσυλο, με τρία παιδιά ηλικίας 13, 9 και 3 ετών στην Ελλάδα
Όλες οι γυναίκες με τις οποίες μιλήσαμε ανέφεραν ότι προσπαθούσαν να επισκέπτονται τακτικά ψυχολόγο. Ταυτόχρονα, πολλές υποφέρουν από διάφορες σωματικές ασθένειες που επηρεάζουν τόσο την υγεία τους όσο και την ικανότητά τους να ενεργούν ως επικεφαλής των οικογενειών τους. Παρόλα αυτά, οι γυναίκες βάζουν την ευημερία των παιδιών τους πάνω από τη δική τους υγεία. Εξηγούν ότι η έλλειψη επαρκών υπηρεσιών για τους αιτούντες και τις αιτούσες άσυλο στους καταυλισμούς δημιουργεί περαιτέρω εμπόδια στην πρόσβαση των οικογενειών τους στα δικαιώματα και τις βασικές τους ανάγκες. Η πραγματικότητα αυτή αναδεικνύει την επιτακτική ανάγκη για εξειδικευμένες υποδομές υποστήριξης για τις μόνες μητέρες, οι οποίες σχεδόν εκλείπουν στην Ελλάδα.
«Ως μόνη γυναίκα που προσπαθούσα να φτάσω σε ασφαλές μέρος στην Ευρώπη, οι μεγαλύτεροι φόβοι μου στο ταξίδι ήταν ο θάνατος, ο τραυματισμός ή ο βιασμός των παιδιών μου ή ο δικός μου. Ως μητέρα έκανα τα πάντα για να προστατεύσω τα παιδιά μου. Έβαλα τον εαυτό μου ως ασπίδα μπροστά τους. Τώρα προσπαθώ να ξεχάσω το παρελθόν, αλλά τις περισσότερες φορές αισθάνομαι τόσο καταβεβλημένη που το μόνο που καταφέρνω είναι να κρατώ το δωμάτιό μας καθαρό και να ετοιμάζω φαγητό για τα παιδιά μου. Σε μια κανονική μέρα, βγαίνω από το κοντέινερ μόνο για να βγάλω τα σκουπίδια. Νιώθω σαν ένα κατεστραμμένο ακυβέρνητο πλοίο που έχει κολλήσει στη λάσπη. Η ζωή μου έχει το χρώμα του σκούρου γκρι – όπως λέμε στη χώρα μου, το ‘χρώμα όπου δεν υπάρχει ελπίδα’.»
Marzia* (38),
αιτούσα άσυλο, με δύο γιους ηλικίας 16 και 6 ετών στην Ελλάδα και μία κόρη που αγνοείται
«Προσπαθώ με κάθε τρόπο να γίνω πιο δυνατή, αλλά είναι δύσκολο όταν περιμένεις για καιρό τη συνέντευξη για το άσυλο και είσαι τόσο αγχωμένη.»
Parvin Hassani* (29),
αιτούσα άσυλο, με δύο παιδιά ηλικίας 9 και 6 ετών στην Ελλάδα
Η άφιξη στην Ευρώπη συνοδεύεται από πρόσθετο τραύμα
Όλες οι γυναίκες με τις οποίες μιλήσαμε έπρεπε να φτάσουν παράτυπα στην Ελλάδα, λόγω της παντελούς έλλειψης ασφαλών και νόμιμων οδών προς την Ευρώπη για τους πρόσφυγες. Οι περισσότερες μας ανέφεραν ότι βίωσαν παράνομες αναγκαστικές επιστροφές (push backs) σε διαφορετικές περιπτώσεις και σε διαφορετικές τοποθεσίες καθ’ όλη τη διάρκεια της επικίνδυνης διαφυγής τους προς την Ελλάδα, με αποτέλεσμα συχνά τον χωρισμό της οικογένειάς τους, ακόμη και την εξαφάνιση των αγαπημένων τους προσώπων. Το τραύμα που τους προκάλεσαν αυτές οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπάρχει μέχρι σήμερα.
«Τώρα η μεγαλύτερη ανησυχία μου είναι ο γιος μου, ο οποίος πάσχει από προβλήματα ψυχικής υγείας και είναι μόνος του στην Τουρκία. Όταν προσπαθήσαμε να φτάσουμε στην Ελλάδα, χωρίστηκε από την ομάδα μας, η ελληνική αστυνομία τον βρήκε και τον έστειλε πίσω στην Τουρκία. Για μέρες δεν ήξερα αν ήταν ζωντανός ή νεκρός. Έκλαιγα όλη μέρα. Τελικά έμαθα ότι τον χτύπησαν και τον έθεσαν υπό κράτηση στην Τουρκία. Θέλω μόνο να είμαστε όλοι/ες μαζί και ασφαλείς και θέλω τα αγόρια μου να μπορούν να πάνε στο σχολείο και να σπουδάσουν.»
Fatima* (46),
αναγνωρισμένη πρόσφυγας, η οποία χωρίστηκε από τον μικρότερο γιο της στα ελληνοτουρκικά χερσαία σύνορα. Ο γιος της παραμένει μόνος του στην Τουρκία.
«Η κόρη μου φοβάται την αστυνομία και τρέμει τρομαγμένη στο άκουσμα της λέξης ‘αστυνομία’, επειδή μας έπιασαν στην Ελλάδα και μας έστειλαν πίσω αρκετές φορές. Έχουμε τεθεί υπό κράτηση υπό φρικτές συνθήκες στην Ελλάδα και στην Τουρκία, χωρίς φαγητό και με την αστυνομία να πετάει ακόμα και τα τρόφιμα που είχαμε στις τσάντες μας. Ήταν αφόρητο για μένα να το βλέπω αυτό και να ξέρω, ταυτόχρονα, ότι το παιδί μου πεινούσε. Ξέρετε πώς είναι να πρέπει να τρέξετε μέσα στο σκοτάδι στο δάσος, κρατώντας το παιδί σας στην αγκαλιά σας, κρατώντας την τσάντα σας και με τον διακινητή να ουρλιάζει;»
Palvasha* (34),
αιτούσα άσυλο, με μία κόρη ηλικίας 7 ετών στην Ελλάδα, η οποία υπέστη παράνομη αναγκαστική επιστροφή από την Ελλάδα στην Τουρκία.
Εγκλωβισμένες σε απομακρυσμένους καταυλισμούς, προσπαθώντας να ανταπεξέλθουν στις διαδικασίες των αιτημάτων ασύλου τους
Όπως κατέγραψε η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) νωρίτερα φέτος σε δύο σχετικές δημοσιεύσεις (1, 2), οι υπηρεσίες εντός των καταυλισμών είναι εξαιρετικά περιορισμένες, ιδίως μετά την αποχώρηση του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) στις 20 Μαρτίου 2023. Οι νομικές συμβουλές, η ψυχοκοινωνική υποστήριξη καθώς και τα μαθήματα γλώσσας και οι υπηρεσίες μεταφοράς συρρικνώθηκαν, αν δεν διακόπηκαν εντελώς. Ταυτόχρονα, από τις αρχές Φεβρουαρίου υπάρχουν σοβαρά κενά στις υπηρεσίες διερμηνείας στους καταυλισμούς. Δεν υπάρχει πρόβλεψη για εξειδικευμένες ιατρικές υπηρεσίες εντός των καταυλισμών (π.χ. ψυχίατροι, παιδιατρική περίθαλψη ή γυναικολόγοι) ούτε για συνταγογραφούμενα φάρμακα. Οι μόνες μητέρες που ζουν στους καταυλισμούς περιγράφουν τα προβλήματά τους που σχετίζονται με την πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες υγείας, το κόστος μεταφοράς και τις υπηρεσίες διερμηνείας.
Επιπλέον, οι καθυστερήσεις στην καταγραφή των αιτημάτων ασύλου τους επηρέασαν άμεσα την πρόσβασή τους στα μηνιαία επιδόματα. Σε μια περίπτωση, μια γυναίκα δεν έχει λάβει καμία οικονομική βοήθεια από τότε που έφτασε στην Ελλάδα πριν από έξι και πλέον μήνες, ενώ άλλες έπρεπε να περιμένουν αρκετές εβδομάδες. Ως αποτέλεσμα, δεν μπορούν να καλύψουν βασικές ανάγκες για τις ίδιες και τα παιδιά τους, ενώ αντιμετωπίζουν εμπόδια στην πρόσβαση σε κάθε είδους υπηρεσίες υποστήριξης στην Αθήνα, καθώς δεν έχουν τα οικονομικά μέσα για να καλύψουν το κόστος μετακίνησης τους.
«Η μικρότερη κόρη μου είναι μόλις τριών ετών. Συχνά πρέπει να την παίρνω μαζί μου αν πρέπει να πάω στην Αθήνα για να συναντήσω τον δικηγόρο μου ή τον ψυχολόγο μου. Κουράζεται από το περπάτημα και μου ζητάει να της αγοράσω ένα σνακ ή κάτι να πιει, αλλά δεν έχω χρήματα ούτε για να πληρώσω το εισιτήριο. Στον καταυλισμό, μοιραζόμαστε το φαγητό με τους οικείους μας. Μαγειρεύουμε μαζί και βοηθάμε ο ένας τον άλλο. Αλλά είναι δύσκολο.»
Arezu* (33),
αιτούσα άσυλο, με τρία παιδιά ηλικίας 13, 9 και 3 ετών στην Ελλάδα
εβδομάδες ή και μήνες για να γίνει τελικά η καταγραφή των αιτήσεων ασύλου τους, να λάβουν τα κατάλληλα έγγραφα ώστε να προστατεύονται από τη σύλληψη και την κράτηση.
Για παράδειγμα, η Arezu* από το Αφγανιστάν, ηλικίας 33 ετών, μόνη μητέρα με τρία παιδιά ηλικίας 13, 9 και 3 ετών, μας διηγείται την ιστορία της. Έφτασε στην Ελλάδα πριν από τέσσερα χρόνια, μαζί με τον σύζυγό της, ο οποίος όμως τους εγκατέλειψε μόλις έφτασαν. Τον χειμώνα του 2022, έλαβε απορριπτική απόφαση για το αίτημά της για άσυλο, με βάση την εφαρμογή της έννοιας της «ασφαλούς τρίτης χώρας», και κατάφερε να υποβάλει μεταγενέστερη αίτηση πέντε μήνες αργότερα.
«Λίγες ημέρες αφότου μας εγκατέλειψε ο σύζυγός μου, αναγκαστήκαμε να φύγουμε από το διαμέρισμά μας από το πρόγραμμα ESTIA[2] και να μετακομίσουμε σε έναν καταυλισμό κοντά στην Αθήνα. Η ιδέα της επιστροφής σε έναν καταυλισμό μου θύμισε τους εφιάλτες που ζήσαμε στον καταυλισμό της Μόριας. Ήταν πολύ δύσκολο. Έπρεπε επίσης να φροντίσω για τα χαρτιά μας. Λάβαμε απορριπτική απόφαση και δεν μπορούσα να καταφέρω να υποβάλω νέα αίτηση για μήνες. Δεν υπήρχαν διαθέσιμα ραντεβού. Όταν τελικά κατάφερα να κάνω την υποβολή, δεν μπορούσα να πάρω τις νέες μας κάρτες αιτούντων άσυλο για αρκετές εβδομάδες, επειδή το ηλεκτρονικό σύστημα δεν λειτουργούσε, όπως μου είπαν.»
Arezu* (33),
αιτούσα άσυλο, με τρία παιδιά ηλικίας 13, 9 και 3 ετών στην Ελλάδα
Εμπόδια στην ένταξη και την επιμέλεια
Οι μητέρες που μας μίλησαν μας εξήγησαν ότι μπορούν να πάνε στην Αθήνα για να λάβουν νομικές, κοινωνικές ή υγειονομικές υπηρεσίες μόνο κατά τις ώρες που τα παιδιά τους είναι στο σχολείο. Όσες έχουν μωρά ή νήπια είναι υποχρεωμένες να τα πάρουν μαζί τους. Τα έξοδα μεταφοράς από τους απομακρυσμένους καταυλισμούς στην πόλη δεν καλύπτονται από το κράτος.
Αυτοί οι περιορισμοί συχνά εμποδίζουν τις γυναίκες να παρασταθούν στα προγραμματισμένα ραντεβού με ψυχολόγους, νοσοκομεία ή τους δικηγόρους τους, ή ακόμη και για την συνέντευξη ασύλου που είναι υποχρεωτική. Τα γραφεία της Υπηρεσίας Ασύλου, όπως εκείνο του Πειραιά – που είναι αρμόδιο για τους Αφγανούς πρόσφυγες – δεν προσφέρουν έναν φιλικό προς τα παιδιά χώρο για να αφήσουν οι μονογονείς τα παιδιά τους μέχρι να ολοκληρώσουν το ραντεβού τους.
«Πρόσφατα πήγα να υποβάλω τη μεταγενέστερη αίτηση ασύλου μου, μαζί με όλα τα παιδιά μου. Κρατούσα το μικρό μου στην αγκαλιά μου κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, ο μεγάλος μου καθόταν δίπλα μου και το άλλο μου αγόρι καθόταν μπροστά στο γραφείο. Δεν είχα πού να αφήσω τα παιδιά μου στην υπηρεσία ασύλου. Όταν βρίσκεσαι σε μια τέτοια κατάσταση, δεν είναι εύκολο να θυμηθείς να πεις όλα όσα είναι σημαντικά για το αίτημά σου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.»
Arezu* (33),
αιτούσα άσυλο, με τρία παιδιά ηλικίας 13, 9 και 3 ετών στην Ελλάδα
Μια άλλη σημαντική ανησυχία για τις μόνες μητέρες είναι η εξασφάλιση της επιμέλειας των παιδιών τους. Οι συνθήκες στις χώρες καταγωγής τους και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους συχνά σημαίνουν ότι δεν έχουν διεξαχθεί κρίσιμες διαδικασίες αστικής κατάστασης και ότι έγγραφα όπως τα οικογενειακά βιβλία, οι πράξεις διαζυγίου, τα πιστοποιητικά θανάτου ή οι αποφάσεις επιμέλειας δεν έχουν αποκτηθεί ή έχουν κατασχεθεί, κλαπεί ή χαθεί κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Για να υποβάλουν αίτηση για ταξιδιωτικά έγγραφα για τα παιδιά τους, για παράδειγμα, οι μονογονείς πρέπει να προσκομίσουν είτε επικυρωμένη ένορκη βεβαίωση για την οικογενειακή τους κατάσταση στη χώρα καταγωγής τους, είτε απόφαση επιμέλειας από ελληνικό οικογενειακό δικαστήριο.
Η αποχώρηση του ΔΟΜ από τους καταυλισμούς το 2023 έχει αφήσει κρίσιμα κενά στην πληροφόρηση για θέματα οικογενειακού δικαίου. Καμία από τις γυναίκες με τις οποίες μιλήσαμε δεν γνώριζε τις διαδικασίες επιμέλειας ή το δικαίωμά της να ζητήσει δωρεάν νομική εκπροσώπηση από το ελληνικό κράτος.
«Ακόμη και αν μας δοθεί άσυλο, πρέπει να έχω τη γονική επιμέλεια των παιδιών μου για να μπορώ να ενεργώ εκ μέρους τους. Αυτό με ανησυχεί δεδομένου ότι είμαι μόνη μητέρα. Άκουσα από άλλες μητέρες ότι δεν θα μπορέσω να πάρω ταξιδιωτικά έγγραφα για τα παιδιά μου χωρίς να πάω στο δικαστήριο. Δεν υπήρχε κανείς στον καταυλισμό που θα μπορούσε να μου δώσει πληροφορίες σχετικά με αυτό ή να με βοηθήσει, δεν υπήρχαν καν διερμηνείς. Ευτυχώς τελικά είχα υποστήριξη από τη δικηγόρο μου, αλλιώς δεν θα είχα καν κατανοήσει σωστά τις συνέπειες της επιμέλειας ως μονογονέας, για να μη μιλήσω για την ίδια τη διαδικασία. Υπάρχουν πολλές μόνες μητέρες σαν εμένα που ανησυχούν και χρειάζονται βοήθεια σε αυτό το θέμα.»
Arezu* (33),
αιτούσα άσυλο, με τρία παιδιά ηλικίας 13, 9 και 3 ετών στην Ελλάδα
«Όταν προσπαθήσαμε να φτάσουμε στην Ελλάδα για δεύτερη φορά, η αστυνομία μας βρήκε κοντά στην Κομοτηνή. Πριν μας επιστρέψουν πίσω στην Τουρκία, μας έψαξαν αρκετές φορές. Στο τέλος, βρήκαν τα διαβατήριά μας και τα Taskeras [αφγανικό έγγραφο ταυτότητας]. Τα πήραν και δεν μας τα επέστρεψαν ποτέ. Την τρίτη φορά που μπήκαμε στην Ελλάδα καταφέραμε να αιτηθούμε για άσυλο, αλλά δεν είχαμε πλέον κανένα έγγραφο στα χέρια μας.»
Marzia* (38),
αιτούσα άσυλο, με δύο γιους ηλικίας 16 και 6 ετών στην Ελλάδα και μία κόρη που αγνοείται
Ενδυνάμωση των γυναικών και ελπίδα για μια «φυσιολογική» ζωή
Ενώ αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες προκειμένου να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους ως γονείς, όλες οι μητέρες αναφέρουν ότι η μεγαλύτερη επιθυμία τους είναι να δουν τα παιδιά τους ευτυχισμένα και ήρεμα, ζώντας μια «φυσιολογική ζωή», κάτι που οι ίδιες δεν είχαν ποτέ.
«Το όνειρό μου είναι να ζήσω κάπου με ασφάλεια με τα παιδιά μου. Θέλω να τα δω να πηγαίνουν ευτυχισμένα στο σχολείο. Θέλω να μάθω τη γλώσσα της χώρας στην οποία ζω και θέλω να γίνω δασκάλα. Θέλω να ζήσουμε κάπου που να μπορούμε να το αποκαλούμε σπίτι μας και θέλω η μικρή μου κόρη να έχει ένα ροζ δωμάτιο, γιατί αυτό είναι το αγαπημένο της χρώμα. Και θέλω όλα αυτά τα προβλήματα που έχουμε τώρα να λυθούν.»
Arezu* (33),
αιτούσα άσυλο, με τρία παιδιά ηλικίας 13, 9 και 3 ετών στην Ελλάδα
«Ξέρω ότι είμαι δυνατή, γιατί κατάφερα να διαχειριστώ όσα μας συνεβησαν μέχρι τώρα, αλλά δεν είχα προσωπική ζωή και παιδική ηλικία. Εύχομαι η κόρη μου να έχει όλα όσα δεν μπόρεσα να έχω και να γίνει ένα ευτυχισμένο και ενεργό μέλος της κοινωνίας. Είναι τα πάντα για μένα. Εύχομαι μια μέρα να πάρουμε άσυλο και να έχουμε τα χαρτιά μας, ένα ασφαλές σπίτι έξω από τον καταυλισμό, μια φυσιολογική ζωή. Θέλω να μάθω την ελληνική γλώσσα και να μπορέσω να εργαστώ. Θέλω η κόρη μου να είναι ευτυχισμένη στο σχολείο. Θέλω η ελληνική κοινωνία να μας βλέπει ως ανθρώπους και εύχομαι οι Έλληνες να βλέπουν την κόρη μου όπως βλέπουν τα δικά τους παιδιά.»
Palvasha* (34),
αιτούσα άσυλο, με μία κόρη ηλικίας 7 ετών στην Ελλάδα, και δύο ακόμη παιδιά, που χωρίστηκαν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους προς την Ευρώπη
Οι μόνες μητέρες σκέφτονται τα προβλήματά τους όλη την ημέρα, κατά τη διάρκεια της καθημερινότητάς τους, αλλά όταν τους ζητείται να αναστοχαστούν τις δυσκολίες από τις οποίες έχουν ήδη επιβιώσει, αποτυπώνεται η δύναμή τους στα προβληματισμένα πρόσωπά τους και χαμογελούν.
«Όλα όσα μια γυναίκα προσεύχεται να αποφύγει, μου έχουν συμβεί. Αλλά είμαι περήφανη που δεν παραδόθηκα στο καθεστώς των Ταλιμπάν και κατόρθωσα να φέρω τα δύο αγόρια μου σε ασφαλές μέρος. Κάθε φορά που έπεφτα, σηκωνόμουν και πάλι όρθια. Αλλά όσα μου συνέβησαν έχουν αφήσει τα σημάδια τους. Δεν αισθάνομαι καλά, ξεχνάω πολύ και συχνά νιώθω κατάθλιψη και υποφέρω από πονοκεφάλους.»
Marzia* (38),
αιτούσα άσυλο, με δύο γιους ηλικίας 16 και 6 ετών στην Ελλάδα και μία κόρη που αγνοείται
«Πρέπει να είμαι δυο φορές πιο δυνατή για τα παιδιά μου, αλλά συχνά νιώθω συντετριμμένη. Παρόλο που είναι πολύ δύσκολο να είσαι μόνη μητέρα, οι δυσκολίες που περάσαμε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας προς την Ελλάδα αλλά και από τότε που φτάσαμε εδώ, με δίδαξαν ότι έχω τη δύναμη να ξεπεράσω τα χειρότερα εμπόδια και να προστατεύσω τα παιδιά μου. Όταν κοιτάζω πίσω όσα περάσαμε, σκέφτομαι ‘ουάου, τα καταφέραμε, επιβιώσαμε’ και νιώθω λίγο περήφανη.»
Parvin* (29),
αιτούσα άσυλο, με δύο παιδιά ηλικίας 9 και 6 ετών στην Ελλάδα
«Πρέπει να είμαι μητέρα, πατέρας και φίλη για το παιδί μου. Δεν πρέπει ποτέ να νιώθει ότι χρειάζεται κάτι που δεν έχει, αυτός είναι ο στόχος μου. Έτσι, προσπαθώ να την κάνω ευτυχισμένη, να της προσφέρω μια οικογένεια, να την υποστηρίζω στο σχολείο, να την ακούω και να απαντώ στις ερωτήσεις της. Θα πρέπει να μπορεί να είναι παιδί, στο κάτω κάτω. Είχε ήδη πάρα πολλές άσχημες εμπειρίες. Ήρθε η ώρα να παίξει και να είναι ανέμελη. Αυτό προσπαθώ να υπενθυμίζω στον εαυτό μου και μαθαίνω, καθημερινά, να είμαι η καλύτερη δυνατή μητέρα.»
Somaye* (34),
αναγνωρισμένη πρόσφυγας, με μία κόρη ηλικίας 9 ετών στην Ελλάδα
* Τα ονόματα των προσώπων που αναφέρονται σε αυτό το κείμενο έχουν αλλάξει για λόγους προστασίας της ασφάλειας και της ιδιωτικής ζωής.
Με τη σημαντική συνεισφορά της φωτογράφου και καλλιτέχνιδας Marily Stroux, που μας έκανε την εικονογράφηση, δίνουμε εικόνα στις ιστορίες που διαβάσατε, μέσα από 9 σκίτσα που αποτυπώνουν όσα μας είπαν οι γυναίκες στις συνομιλίες τους. Δείτε τα σκίτσα στο παρακάτω slideshow.
(κάντε κλικ στις εικόνες για μεγέθυνση)
Σημειώσεις
-
Τα πιο πρόσφατα στατιστικά στοιχεία που δημοσίευσε η Υπηρεσία Ταυτοποίησης και Υποδοχής για τους πρώτους εννέα μήνες του 2022 και αναφέρονται στις ευάλωτες ομάδες που ταυτοποιούνται κατά την καταγραφή της αίτησης ασύλου αντιστοιχούν σε 426 μονογονεϊκές οικογένειες (από 18.046 παραπομπές / 2,4%). Στο μεταξύ, τα πρόσφατα στοιχεία σχετικά με τις αιτήσεις ασύλου κατά το πρώτο τρίμηνο του 2023 αναφέρουν ότι το 23% των 12.875 καταγεγραμμένων αιτήσεων ασύλου αφορούν γυναίκες αιτούσες (όλων των ηλικιών). Βλ. εδώ. ↑
-
Το πρόγραμμα στήριξης έκτακτης ανάγκης για την ένταξη και τη στέγαση (ESTIA) που εφαρμοζόταν από τον Νοέμβριο του 2015, παρείχε αποκεντρωμένη στέγαση σε ευάλωτους αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα μέσω της ενοικίασης ακινήτων. Το πρόγραμμα παραδόθηκε πλήρως από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου τον Ιανουάριο του 2021, και τερματίστηκε στο τέλος του 2022. Βλ. εδώ. ↑
