Το ελληνικό σύστημα ασύλου, δώδεκα χρόνια μετά την M.S.S.
Η συμμόρφωση της χώρας με την απόφαση-σταθμό του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
Το 2011, η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας έκρινε ότι οι συστημικές πλημμέλειες της διαδικασίας ασύλου, των συνθηκών υποδοχής και κράτησης της Ελλάδας παραβιάζουν την απαγόρευση της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης, ενώ οι επιστροφές αιτούντων άσυλο στη χώρα από άλλα κράτη βάσει του Κανονισμού του Δουβλίνου παραβιάζουν την αρχή της μη επαναπροώθησης. Τα τελευταία δώδεκα χρόνια, το Συμβούλιο της Ευρώπης παρακολουθεί στενά τη συμμόρφωση της χώρας με την απόφαση. Παρακάτω αποτυπώνουμε συνοπτικά την κατάσταση του συστήματος ασύλου το 2023:
Πρόσβαση στο άσυλο
- Δεν υπάρχουν ρυθμίσεις σε ισχύ επί του παρόντος για την πρόσβαση στο άσυλο στην ενδοχώρα.
- Οι πρόσφυγες δεν έχουν απευθείας πρόσβαση στην Υπηρεσία Ασύλου για να καταγράψουν αίτημα ασύλου. Πρέπει πρώτα να απευθυνθούν σε Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ).
- Η διαχείριση των ραντεβού για καταγραφή στα ΚΥΤ της ενδοχώρας (Μαλακάσα, Διαβατά) γινόταν μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας από τον Ιούλιο του 2022 ως τον Μάιο του 2023. Οι ελληνικές αρχές δεν θεωρούν τα εν λόγω ραντεβού ως «υποβολή» αίτησης ασύλου, με αποτέλεσμα την αυθαίρετη σύλληψη και κράτηση προς απέλαση των ανθρώπων που αναμένουν την ημερομηνία του ραντεβού τους.
- Τα ένδικα βοηθήματα κατά των αποφάσεων απέλασης στην Ελληνική Αστυνομία δεν είναι προσβάσιμα ούτε αποτελεσματικά. Πέρυσι κατατέθηκαν προσφυγές μόνο κατά του 1,3% των αποφάσεων απέλασης. Μόνο το 2,7% εξ αυτών έγιναν δεκτές.
- Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας υποδοχής και ταυτοποίησης στα ΚΥΤ εφαρμόζεται καθεστώς de facto στέρησης ελευθερίας. Για το λόγο αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κινήσει διαδικασίες επί παραβάσει κατά της Ελλάδας για κακή μεταφορά του ενωσιακού δικαίου.
Διαδικασία ασύλου
- Ο χαρακτηρισμός της Τουρκίας ως «ασφαλούς τρίτης χώρας», με κατάλογο που θεσπίστηκε τον Ιούνιο του 2021, έχει οδηγήσει σε άρνηση προστασίας σε τουλάχιστον 10.000 πρόσφυγες, αφήνοντάς τους σε νομικό κενό. Οι ελληνικές αρχές παραβλέπουν κρίσιμα στοιχεία για το τουρκικό σύστημα ασύλου, όπως αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ενώ παρερμηνεύουν συστηματικά τις αρχές των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
- Οι Επιτροπές Προσφυγών απορρίπτουν χιλιάδες προσφυγές και εκδίδουν αποφάσεις απέλασης χωρίς να εξετάζουν την ουσία τους, με μόνη βάση τη μη αυτοπρόσωπη εμφάνιση ή τη μη εμπρόθεσμη προσκόμιση βεβαίωσης φιλοξενίας σε καταυλισμό.
Συνθήκες υποδοχής
- Μετά την κατάργηση του προγράμματος στέγασης σε διαμερίσματα (ESTIA), η μόνη επιλογή των αιτούντων άσυλο στη χώρα είναι οι καταυλισμοί. Δεν προβλέπονται μέτρα για τη μετακίνηση από τις απομακρυσμένες αυτές δομές στα αστικά κέντρα. Πολλοί καταυλισμοί δεν έχουν γιατρό.
- Οικονομικό βοήθημα λαμβάνουν μόνο οι αιτούντες άσυλο που ζουν σε καταυλισμούς. Μόνο ένας στους τέσσερις αιτούντες λαμβάνει τέτοιο βοήθημα. Η πρώτη καταβολή του βοηθήματος χορηγείται τουλάχιστον σαράντα ημέρες μετά την καταγραφή.
- Πέρυσι, η Ελληνική Μονάδα Δουβλίνου απέρριψε όλα τα εισερχόμενα αιτήματα Δουβλίνου από άλλα κράτη μέλη, με τυποποιημένες απαντήσεις που επικαλούνται έλλειψη δυνατότητας υποδοχής.
Συνθήκες κράτησης
- Εκατοντάδες άνθρωποι εξακολουθούν να κρατούνται διοικητικά σε αστυνομικά τμήματα.
- Παραμένουν κρίσιμες ελλείψεις σε υπηρεσίες στα προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης. Δεν υπάρχει γιατρός στην Αμυγδαλέζα και την Κόρινθο, τα μεγαλύτερα κέντρα στα οποία κρατούνται σχεδόν 1.000 άτομα. Δεν παρέχεται καθόλου διερμηνεία στον Ταύρο, το Παρανέστι, την Ξάνθη και το Φυλάκιο.
Το ελληνικό σύστημα ασύλου, δώδεκα χρόνια μετά την M.S.S.
Κοινό υπόμνημα RSA & ιδρύματος PRO ASYL στην Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για τις υποθέσεις M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας & Rahimi κατά Ελλάδας
