Το ΕΔΔΑ βάζει «φρένο» στις απελάσεις χωρίς προηγούμενη εξέταση των αιτημάτων ασύλου

Αγαπητέ Μίνω, εσύ και οι συνάδελφοί σου στην RSA προσφύγατε με επιτυχία στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Tο Δικαστήριο επανειλημμένα προστάτευσε αιτούντες διεθνή προστασία στην Ελλάδα από την άμεση απέλαση πριν εξεταστεί ατομικά το αίτημα τους. Πώς είναι καν δυνατόν ένα κράτος μέλος της ΕΕ, όπως η Ελλάδα, να διατάσσει την απέλαση ανθρώπων χωρίς να εξετάζει πρώτα την υπόθεση τους;

Στα μέσα Ιουλίου φέτος, η Ελλάδα πήρε την ακραία απόφαση να απαγορεύσει την πρόσβαση στο άσυλο σε ανθρώπους που έφτασαν από τη Βόρεια Αφρική, κυρίως μέσω Λιβύης. Προς το παρόν, η αναστολή ισχύει για τρεις μήνες, έως τις 14 Οκτωβρίου.

Η ελληνική κυβέρνηση αντέδρασε με αυτό τον τρόπο στην αύξηση των αφίξεων στα νησιά της Νότιας Ελλάδας, την Κρήτη και τη Γαύδο. Ενώ το επίπεδο των αφίξεων παραμένει χαμηλό και φθίνει σε άλλα μέρη της χώρας, η αύξηση στα νότια σύνορα συνεχίζεται εδώ και σχεδόν δύο χρόνια. Σε όλο αυτό το διάστημα, το Υπουργείο, αν και αρμόδιο για την υποδοχή αιτούντων άσυλο, δεν δημιούργησε δομές για να εξασφαλίσει βασικές συνθήκες υποδοχής για τους νεοαφιχθέντες και τις νεοαφιχθείσες. Απλά δεν υπήρξε καμία ανταπόκριση – μέχρι σήμερα.

Δεδομένης της γεωγραφικής αυτής εστίασης, όσοι και όσες πλήττονται είναι πιθανότατα άνθρωποι που ζητούν διεθνή προστασία από την αφρικανική ήπειρο…

Ανάμεσα σε όσους και όσες στερούνται την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου είναι κυρίως άνδρες αλλά και γυναίκες από το Σουδάν, το Νότιο Σουδάν, την Υεμένη και την Ερυθραία. Πρόκειται για χώρες προέλευσης που βρίσκονται σε ένοπλη σύγκρουση και που, σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές ασύλου, έχουν υψηλή πιθανότητα χορήγησης προστασίας. Αυτοί/ές, όπως και όλοι/ες όσοι/ες φτάνουν μέσω Λιβύης, τίθενται αμέσως υπό κράτηση και αποκόπτονται πλήρως από την πρόσβαση στον έξω κόσμο.

Μετά την άφιξή τους, έπειτα από ένα μακρύ και επικίνδυνο ταξίδι, μεταφέρονται σε κέντρο κράτησης στην ενδοχώρα. Στα κέντρα κράτησης, ορισμένα από τα οποία ήταν προηγουμένως ανοιχτά καμπς, οι αιτούντες/ούσες διεθνή προστασία που εμπίπτουν στην αναστολή λαμβάνουν αμέσως απόφαση επιστροφής στη χώρα καταγωγής ή διέλευσης. Αυτές οι αποφάσεις επιστροφής εκδίδονται χωρίς καμία εξατομικευμένη αξιολόγηση των ενδεχόμενων κινδύνων. Πρόκειται για τυποποιημένες πράξεις όπου δεν αναφέρεται καν η χώρα προορισμού. Η κατάσταση παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με αυτό που είδαμε τον Μάρτιο του 2020, όταν η Ελλάδα είχε αναστείλει παράνομα την πρόσβαση στο άσυλο. Και πάλι, δεν έχουμε μόνο την αναστολή στο δικαίωμα για άσυλο, αλλά και έκδοση αποφάσεων για άμεση απέλαση.

Από την εφαρμογή της αναστολής ασύλου, περίπου 1.000 άνθρωποι έχουν τεθεί υπό κράτηση. Ποιες είναι οι συνθήκες κράτησης;

Ως Οργάνωση βρισκόμαστε κυρίως σε επαφή με αιτούντες άσυλο που κρατούνται στο προαναχωρησιακό κέντρο κράτησης Αμυγδαλέζας στην Αθήνα. Με βάση τις αναφορές που λαμβάνουμε από εκεί, αλλά και από άλλα κέντρα κράτησης, η κατάσταση είναι εξαιρετικά ανησυχητική.

Ακόμη και μετά από μέρες ή και εβδομάδες, κάποιοι κρατούμενοι αιτούντες άσυλο εξακολουθούν να φορούν τα ίδια ρούχα με τα οποία έφτασαν. Δεν παρέχονται ούτε καθαρά ρούχα ούτε καθαρά κλινοσκεπάσματα. Τα κοντέινερ της Αμυγδαλέζας είναι κακοσυντηρημένα. Ορισμένα είναι εντελώς ακατάλληλα για στέγαση λόγω σημαντικών φθορών.

Σε κάποια κοντέινερ δεν υπάρχει τρεχούμενο νερό, ηλεκτρικό ρεύμα ή κλιματισμός – οι άνθρωποι δεν μπορούν καν να κάνουν ντους και υποφέρουν από τις ακραίες καλοκαιρινές θερμοκρασίες. Η τήρηση στοιχειωδών κανόνων προσωπικής υγιεινής καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη.

Οι πρόσφυγες που κρατούνται είναι αποκομμένοι από τον έξω κόσμο. Μόνο ελάχιστοι διαθέτουν ακόμα κινητά τηλέφωνα. Και για αυτούς, η επικοινωνία με τον έξω κόσμο είναι εξαιρετικά περιορισμένη.

Σε αυτή την κατάσταση, εσύ και οι συνάδελφοί σου στην Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) αναλαμβάνετε νομικές ενέργειες. Τι σημαίνει αυτό στην πράξη;

Γίνονται προσπάθειες από την οργάνωση μας για τη νομική υποστήριξη των ανθρώπων, πρώτα απ’ όλα παρέχοντάς τους ενημέρωση για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται, τα δικαιώματά τους και τα νομικά βήματα που έχουν δικαίωμα να ακολουθήσουν. Προσπαθούμε να τους στηρίξουμε στην πρόσβασή τους στο σύστημα ασύλου, που είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και δεν μπορεί να αρθεί σε καμία περίπτωση. Βοηθάμε τους αιτούντες και τις αιτούσες άσυλο που έχουν πληγεί από την αναστολή, να υποβάλουν αιτήματα ασύλου στην Ελλάδα, εγγράφως και αυτοπροσώπως. Αυτά φυσικά δεν καταγράφονται.

Θέλω να τονίσω ότι όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα περιβάλλον πλήρους απουσίας δωρεάν νομικής βοήθειας για τους/τις κρατούμενους/ες. Η Ελλάδα υποχρεούται να παρέχει νομική συνδρομή σε ανθρώπους υπό κράτηση, αλλά δεν υπάρχει κάποιο τέτοιο σύστημα νομικής βοήθειας. Χιλιάδες άνθρωποι κρατούνται και θα έπρεπε να έχουν πρόσβαση σε δικηγόρο, αλλά δεν έχουν. Έτσι, όλο το βάρος για τη στήριξη των ανθρώπων στην πρόσβαση στα δικαιώματά τους μετατίθεται στις οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών. Φυσικά, οι δυνατότητές μας είναι πολύ περιορισμένες σε σχέση με τις τεράστιες ανάγκες.

Αντί για πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου, οι άνθρωποι που συναντάτε στην κράτηση λαμβάνουν τις τυποποιημένες αποφάσεις επιστροφής που ανέφερες;

Ναι. Η επιστροφή τους, είτε στη χώρα καταγωγής τους είτε στη χώρα διέλευσης, διατάσσεται χωρίς καμία αξιολόγηση για την ασφάλειά τους και για τους κινδύνους που μπορεί να αντιμετωπίζουν εκεί. Ακόμα κι αν ένας αιτών άσυλο καταφέρει να ασκήσει προσφυγή κατά της απόφασης επιστροφής, εντός της εξαιρετικά στενής προθεσμίας των πέντε ημερών, και μετά ασκήσει αίτηση ακύρωσης στο δικαστήριο, η αίτηση αυτή δεν τον προστατεύει από την απέλαση. Πρόκειται για σοβαρό και γνωστό κενό στη δικαστική προστασία στην Ελλάδα. Για να προστατευθούν οι εντολείς μας από απέλαση μέχρι να εξεταστούν κατάλληλα οι υποθέσεις τους από τα εθνικά δικαστήρια, ζητήσαμε από το ΕΔΔΑ να διατάξει ασφαλιστικά μέτρα.

Μιλάς για την πρώτη διαταγή ασφαλιστικών μέτρων του Δικαστηρίου που εξέδωσε στις 14 Αυγούστου;

Ναι, στις 14 Αυγούστου, το ΕΔΔΑ διασφάλισε το δικαίωμα οκτώ προσφύγων από το Σουδάν να παραμείνουν στη χώρα έως ότου εξεταστούν οι αιτήσεις τους στα διοικητικά δικαστήρια. Ήταν η πρώτη φορά από τον Ιούλιο που οι οκτώ αιτούντες προστατεύτηκαν ουσιαστικά από την απέλαση και τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν στη χώρα καταγωγής ή διέλευσης. Αυτή η διαταγή σηματοδοτεί, επίσης, την αναγνώριση των σοβαρών κινδύνων που θα αντιμετώπιζαν οι οκτώ μετά την απέλαση, που συνιστούν βάσιμους λόγους για την υποβολή αιτήματος ασύλου. Τέσσερις από τους αιτούντες εκπροσωπούνται από την Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) και οι άλλοι τέσσερις από το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ).

Μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα, στις 29 Αυγούστου, λάβατε άλλη μια διαταγή ασφαλιστικών μέτρων για τέσσερις πρόσφυγες από την Ερυθραία. Ήταν ίδια;

Το ΕΔΔΑ πήγε ένα βήμα παραπέρα αυτή τη φορά: υπογράμμισε ότι οι τέσσερις πρόσφυγες από την Ερυθραία πρέπει να παραμείνουν στην Ελλάδα έως ότου αποκτήσουν πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου. Οι προσφυγές κατά της απέλασης των προσφύγων, που εκπροσωπούνται από την RSA, είχαν προηγουμένως απορριφθεί χωρίς καν να εξεταστούν από την αστυνομία, επειδή είχαν υποβληθεί μετά την πενθήμερη προθεσμία.

Η απόφαση του Δικαστηρίου δεν προκαλεί έκπληξη. Η RSA, η PRO ASYL και 107 οργανώσεις έχουν ήδη καταδικάσει την αναστολή ως κατάφωρη παραβίαση του δεσμευτικού διεθνούς δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.

Η αναστολή έχει δεχθεί δριμεία κριτική όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Ενδεικτικά, η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η Ένωση Διοικητικών Δικαστών, εργαζόμενοι/ες του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, καθώς και ο Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους στην απόφαση.

Ωστόσο, η σιωπή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία έχει θεσμική υποχρέωση να διασφαλίζει την συμμόρφωση με τις συνθήκες και τους κανόνες της ΕΕ, προκαλεί κατάπληξη. Βρισκόμαστε στον δεύτερο μήνα από την έναρξη ισχύος της αναστολής. Η Επιτροπή, μέχρι σήμερα, έχει απλώς δηλώσει ότι παρακολουθεί την πολιτική, καθώς η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια έκτακτη κατάσταση. Αυτή η ανοχή ερμηνεύεται από την ελληνική κυβέρνηση ως στήριξη.

Οι αποφάσεις του Δικαστηρίου σταματούν τα σχέδια της Ελλάδας;

Είναι δύσκολο να το εκτιμήσουμε. Έχουμε ελάχιστες ελπίδες ότι θα υπάρξει μια αναθεώρηση σε πολιτικό επίπεδο. Η κυβέρνηση έχει ήδη αφήσει να εννοηθεί ότι σκέφτεται να παρατείνει την αναστολή.

Μέχρι στιγμής, εμείς τουλάχιστον, δεν γνωρίζουμε για καμία απέλαση που να έχει όντως υλοποιηθεί. Αν κοιτάξουμε πίσω στην ιστορία, και τον Μάρτιο του 2020, κανένας άνθρωπος δεν επιστράφηκε όντως τελικά. Ωστόσο, πρόκειται για μια κατάσταση ανώφελης ανθρώπινης οδύνης, παραβιάσεων δικαιωμάτων, που συνεχίζεται, ενώ οι αιτήσεις ασύλου των ανθρώπων που σήμερα κρατούνται, απλά θα υποβληθούν όλες μαζί αργότερα. Και θέλω να προσθέσω ότι αυτό επιβαρύνει χωρίς ουσιαστικό λόγο και τη διοίκηση: είναι άλλο να διεκπεραιώνεις αιτήσεις σταδιακά και άλλο να λαμβάνεις χιλιάδες, συλλήβδην, μετά το τέλος της αναστολής.

Την ίδια ώρα, οι αποφάσεις επιστροφής μπορούν να εκτελεστούν οποιαδήποτε στιγμή, οι απελάσεις θα μπορούσαν θεωρητικά να λάβουν χώρα οποτεδήποτε. Αυτός είναι ο πραγματικός κίνδυνος και η πραγματικότητα που βιώνουν οι άνθρωποι.

Μετά την πρώτη απόφαση του Δικαστηρίου, κυβερνητικοί αξιωματούχοι είπαν ότι οι ΜΚΟ που εμπλέκονται στις υποθέσεις «υπονομεύουν πολιτικές αποφάσεις». Οργανώσεις όπως η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο στοχοποιούνται.

Οι δηλώσεις αυτές δεν στοχοποιούν μόνο τις οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών που στηρίζουν τους ανθρώπους στην πρόσβαση στα νομικά τους δικαιώματα· υπονομεύουν επίσης το ατομικό δικαίωμα στην προσφυγή, τον δικαστικό έλεγχο και, ευρύτερα, το κράτος δικαίου.

Ανακοινώθηκαν επίσης σχέδια για αυστηροποίηση των κανόνων εγγραφής στο Μητρώο ΜΚΟ του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου. Εδώ και πέντε χρόνια, το διαβόητο Μητρώο ΜΚΟ έχει κεντρικό ρόλο στον περιορισμό της δράσης των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών. Μετά τη διαταγή του ΕΔΔΑ, ο ίδιος ο Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου στοχοποίησε την Κοινωνία των Πολιτών, δηλώνοντας ότι οι οργανώσεις που βοηθούν τους αιτούντες άσυλο να προσφύγουν κατά αποφάσεων του κράτους πρέπει να διαγράφονται από το μητρώο. Αυτό θα είχε τεράστιο αντίκτυπο στην ικανότητά μας να κάνουμε τη δουλειά μας, καθώς η εγγραφή σε αυτό αποτελεί προϋπόθεση για οποιαδήποτε δραστηριότητα στον τομέα του ασύλου και της μετανάστευσης. Επιπλέον, θα επιδείνωνε την ήδη υπάρχουσα έλλειψη υποστήριξης προς τους ανθρώπους.

Παίρνουμε αυτές τις απειλές πολύ σοβαρά. Έχουμε απευθυνθεί σε θεσμούς σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, ώστε να διασφαλίσουμε ότι αυτές οι ενέργειες όχι μόνο καταγράφονται, αλλά και θα καταδικάζονται ως επίθεση στο κράτος δικαίου στη χώρα. Θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε και να εκπροσωπούμε τους εντολείς μας στην προάσπιση των δικαιωμάτων τους, και να υπερασπιζόμαστε το κράτος δικαίου.