Εισαγωγή
Το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου έθεσε στις 10 Απριλίου 2020 το Σχέδιο Νόμου «Βελτίωση Μεταναστευτικής Νομοθεσίας, τροποποίηση διατάξεων των νόμων 4636/2019 (A’ 169), 4375/2016 (A’ 51), 4251/2014 (Α’ 80) και άλλες διατάξεις» σε δημόσια διαβούλευση.[1] Η τροποποίηση του νομοθετικού πλαισίου περί διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα έρχεται μόλις τρεις μήνες από την έναρξη ισχύος της τελευταίας μεταρρύθμισης στο άσυλο, με το Ν 4636/2019 που ψηφίστηκε την 1η Νοεμβρίου 2019.
Στην αιτιολογική έκθεση που συνοδεύει το Σχέδιο Νόμου, το Υπουργείο επεξηγεί ότι στόχος της τροποποίησης του Ν 4636/2019 είναι η επιτάχυνση των διαδικασιών ασύλου και η «αντιμετώπιση πρακτικών προβλημάτων που ανέκυψαν από την εφαρμογή του», καθώς και νομοτεχνικές βελτιώσεις σε ορισμένα σημεία του νόμου.[2] Η αιτιολόγηση της μεταρρύθμισης προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση, δεδομένης της παρόδου πολύ μικρού χρονικού διαστήματος από την έναρξη εφαρμογής των νέων διατάξεων και της έλλειψης ουσιαστικών βελτιώσεων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προέκυψαν με την πρόσφατη τροποποίηση. Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) εξακολουθεί να εκφράζει ιδιαίτερη ανησυχία για την προσέγγιση της κυβέρνησης, η οποία προβαίνει και πάλι σε βεβιασμένη υιοθέτηση νομοθετικών τροποποιήσεων και περαιτέρω περιορισμό των δικονομικών εγγυήσεων στις διαδικασίες ασύλου χωρίς προηγούμενη αξιολόγηση των εν ισχύ κανόνων και συνεκτικό σχέδιο για τη βελτίωση του συστήματος ασύλου.[3]
Ωστόσο, η διεξαγωγή νέας νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας στον τομέα της διεθνούς προστασίας αποτελεί ευκαιρία για βελτιώσεις στο υπάρχον πλαίσιο, τόσο σε επίπεδο νομοτεχνικών διορθώσεων που προτείνονται σε πολλαπλά σημεία από το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, όσο και σε ορθότερη εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με το κεκτημένο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και το διεθνές δίκαιο. Για το λόγο αυτό, η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαιο προβαίνει σε παρατηρήσεις επί των υπό διαβούλευση άρθρων περιλαμβάνοντας προτάσεις προς βελτίωση της υπάρχουσας νομοθεσίας.
Το παρόν έγγραφο εκθέτει παρατηρήσεις και προτάσεις τροποποίησης επί των διατάξεων του Μέρους Α΄ του Σχεδίου Νόμου που αφορούν τη μεταρρύθμιση της νομοθεσίας για το άσυλο.
Σύνοψη παρατηρήσεων
- Καταγραφή: Συνίσταται η απόρριψη της συμπερίληψης των Περιφερειακών Υπηρεσιών Υποδοχής και Ταυτοποίησης ως «αρχών παραλαβής» αρμόδιων για την πλήρη καταγραφή των αιτήσεων ασύλου, καθώς η Υπηρεσία Ασύλου παραμένει αποκλειστικά αρμόδια για την έκδοση εγγράφων, ήτοι δελτίο αιτήσαντος ασύλου και αριθμός ΠΑΑΥΠΑ, και τη διεξαγωγή διαδικασιών Δουβλίνου και ως εκ τούτου με την προτεινόμενη τροποποίηση δεν διασφαλίζονται τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο. Προτείνεται επίσης η εφαρμογή εχέγγυων στην προσωπική συνέντευξη όπως η ηχογράφηση στο στάδιο της πλήρους καταγραφής.
- Διερμηνεία: Προτείνεται η απόρριψη του αρ. 11 περί παράλειψης της προσωπικής συνέντευξης σε περίπτωση που ο αιτών δεν επιθυμεί τη διεξαγωγή της στην επίσημη γλώσσα της χώρας καταγωγής του, καθώς η διεύρυνση των περιπτώσεων όπου επιτρέπεται η παράλειψη της προσωπικής συνέντευξης υπονομεύει τις εγγυήσεις της Οδηγίας για της διαδικασίες ασύλου περιορίζοντας δυσανάλογα το δικαιώμα του αιτούντος σε ακρόαση, αλλά και την ποιότητα της διαδικασίας σε πρώτο βαθμό.
- Νομική συνδρομή και εκπροσώπηση: Ο περιορισμός της χορήγησης νομικής συνδρομής σε αιτούντες άσυλο «μόνο εφόσον πιθανολογείται η ευδοκίμηση της προσφυγής» τους (“merits test”) πρόκειται να στερήσει το δικαίωμα νομικής υποστήριξης στην πλειοψηφία των προσφεύγοντων και να επιβαρύνει περαιτέρω τον ήδη αυξημένο διοικητικό φόρτο των Επιτροπών Προσφυγών, οι οποίες θα κληθούν να εξετάζουν αιτήσεις νομικής συνδρομής προτού αποφανθούν επί του δικαιώματος παραμονής του αιτούντος στο ελληνικό έδαφος και προβούν στην εξέταση της προσφυγής. Ως εκ τούτου, προτείνεται η απόρριψη της τροποποίησης, καθώς και η κατάργηση των προβληματικών εν ισχύ διατάξεων περί βεβαίωσης του γνήσιου της υπογραφής και αυτοδίκαιου ορισμού αντικλήτου.
- Σιωπηρή ανάκληση: Καίτοι βελτιωμένη, η νέα διατύπωση του αρ. 81, παρ. 1 παραμένει ασύμφωνη με το αρ. 28, παρ. 1 της Οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου, εφόσον εξακολουθεί να παραλείπει τη δυνατότητα διακοπής της εξέτασης της αίτησης, αφήνοντας έτσι νομική ασάφεια ως προς τη διαδικασία που οφείλει να ακολουθεί η Υπηρεσία Ασύλου όταν μία αίτηση ανακαλείται σιωπηρά και δεν μπορεί να απορριφθεί ως αβάσιμη. Συνίσταται η προσθήκη της δυνατότητας διακοπής της διαδικασίας σε περίπτωση σιωπηρής ανάκλησης, προκειμένου να υπάρξει συμμόρφωση με το ενωσιακό δίκαιο.
- Εξέταση κατά προτεραιότητα: Προτείνεται η επαναφορά της εξέτασης των αιτήσεων ευάλωτων προσώπων και αιτήσεων, που ευλόγως πιθανολογούνται ως βάσιμες, κατά προτεραιότητα, όπως προβλέπει το πνεύμα της Οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου και ισχύει στην εδραιωμένη πρακτική της Υπηρεσίας Ασύλου.
- Ασφαλής τρίτη χώρα: Συνίσταται η διεξαγωγή διαβούλευσης με στόχο τη θέσπιση νομοθετικών διατάξεων που θα ενσωματώνουν ορθώς τους κανόνες μεθοδολογίας για την εφαρμογή της έννοιας της «ασφαλούς τρίτης χώρας», σύμφωνα με τις απαιτήσεις του αρ. 38, παρ. 2 της Οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου, όπως ερμηνεύεται από το ΔΕΕ στην υπόθεση C-564/18 LH. Μέχρι την πλήρη ενσωμάτωση της εν λόγω διάταξης στο εθνικό δίκαιο, η έννοια της «ασφαλούς τρίτης χώρας» στο ελληνικό δίκαιο είναι αντίθετη με το ενωσιακό δίκαιο και δεν μπορεί να εφαρμόζεται βάσει του υπάρχοντος νόμου.
- Προσφυγές: Η RSA επανέρχεται στη σύστασή της όπως καταργηθούν οι εξαιρέσεις που προβλέπει το αρ. 104, παρ. 2 Ν 4636/2019 στο δικαίωμα παραμονής των αιτούντων κατά τη διάρκεια της διαδικασίας σε δεύτερο βαθμό, λαμβάνοντας υπόψη τα σημαντικά προβλήματα που έχουν ανακύψει από την έναρξη ισχύος του νόμου.
- Κράτηση των αιτούντων: Συνίσταται απόρριψη του αρ. 21, παρ. 2, το οποίο επιβάλλει κράτηση σε προαναχωρησιακό κέντρο σε περίπτωση απόρριψης της προσφυγής από την Ανεξάρτητη Επιτροπή Προσφυγών, κατά κατάφωρη παραβίαση της υποχρέωσης της Ελλάδας να καταφεύγει στη διοικητική κράτηση μόνο κατ’εξαίρεση, εφόσον είναι αναγκαίο, κατόπιν εξατομικευμένης εξέτασης και για συγκεκριμένους λόγους, περιορίζοντας το δικαιώμα παροχής έννομης προστασίας.
- Διαπίστωση της ανηλικότητας: Συνίσταται επαναφορά του τεκμηρίου της ανηλικότητας του αιτούντος κατά τη διάρκεια της διαδικασίας διαπίστωσης της ανηλικότητας, όπως ορίζει το διεθνές και ενωσιακό δίκαιο.
Footnotes
- Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, Σχέδιο Νόμου: Βελτίωση μεταναστευτικής νομοθεσίας, διαθέσιμο στο: . ↑
- Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, Σχέδιο Νόμου: Βελτίωση μεταναστευτικής νομοθεσίας – Αιτιολογική έκθεση, 1, διαθέσιμο στο: . ↑
- Βλ. RSA, Παρατηρήσεις επί του Σχεδίου Νόμου περί Διεθνούς Προστασίας, Οκτώβριος 2019, διαθέσιμο στο: . ↑
