Οι μαζικές διαμαρτυρίες των νησιωτών αμφισβητούν το αφήγημα της κυβέρνησης για τις νέες δομές - φυλακές στο Αιγαίο
Οι μαζικές διαμαρτυρίες των νησιωτών αμφισβητούν το αφήγημα της κυβέρνησης για τις νέες δομές - φυλακές στο Αιγαίο
Δύο χρόνια μετά τη βίαιη καταστολή των αντιδράσεων των πολιτών σε Χίο και Λέσβο που αντιτίθενται στην μετατροπή των νησιών σε φυλακές για πρόσφυγες και μετανάστες, η δυσαρέσκεια όσον αφορά την διαχείριση του προσφυγικού αυξάνεται. Το αφήγημα της επιτυχούς διαχείρισης του προσφυγικού (φύλαξη συνόρων, αποσυμφόρηση των νησιών, γρήγορες διαδικασίες καταγραφής και ταυτοποίησης) που προβάλλει η κυβέρνηση δεν φαίνεται να πείθει τους νησιώτες, οι οποίοι, ενώ μειώνεται ο προσφυγικός πληθυσμός στα νησιά, βλέπουν να χτίζονται τεράστιες νέες δομές. Δικαστικές διαμάχες, δεκάδες αποφάσεις πολιτικών παρατάξεων, φορέων και μαζικές ειρηνικές κινητοποιήσεις ενώνουν ανθρώπους με διαφορετική πολιτική ταυτότητα για άλλη μία φορά ενάντια στην κυβερνητική πολιτική και τις προσταγές της Ε.Ε για «υπερδομές» στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
Στις Βρυξέλλες φαίνεται να επαναπαύονται οι θεσμοί της ΕΕ στα αριθμητικά δεδομένα που δείχνουν σημαντικά μειωμένο τον αριθμό των προσφύγων που διαμένουν στα νησιά, αλλά και στο μειωμένο αριθμό αφίξεων που σύμφωνα με τις συνεχείς καταγγελίες σχετίζεται άμεσα με την πρακτική των παράνομων επαναπροωθήσεων, των οποίων οι νησιώτες σε πολλές περιπτώσεις έχουν γίνει αυτόπτες μάρτυρες. Σε πολλά από τα νησιά που οι κάτοικοι είχαν αντισταθεί και στο παρελθόν και οι αντιδράσεις τους αγνοήθηκαν, το κλίμα είναι για άλλη μία φορά εκρηκτικό, ενώ κάτοικοι στη Σάμο σοκαρισμένοι παρακολουθούν τις αρχές να αγνοούν ακόμα και δικαστικές αποφάσεις αναφορικά με την απαγόρευση εξόδου προσφύγων από την νέα υπερδομή. Η ΕΕ επιμένει στην πολιτική εγκλωβισμού των αιτούντων άσυλο στα νησιά, την ώρα που ο ίδιος ο Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου μιλά για παραβίαση και αποτυχία της Κοινής Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας.
Μαζικές αντιδράσεις σε Χίο και Λέσβο
Παρότι η περιφερειακή αρχή και οι δημοτικές αρχές σε Χίο και Λέσβο πρόσκεινται πολιτικά στο κυβερνών κόμμα, γεγονός που θα επέτρεπε να προχωρήσει ανεμπόδιστα ο σχεδιασμός του Υπουργείου, η κατάσταση δείχνει μια ριζική διαφοροποίηση σημαντικού αριθμού των στελεχών ως προς τον σχεδιασμό για τα νέα κέντρα. Η περιφερειακή αρχή δηλώνει αντίθετη με την κατασκευή νέων κέντρων στα Νησιά Λέσβο, Χίο και Σάμο και υποστηρίζει τα αιτήματα και τις κινητοποιήσεις των κατοίκων.
Στη Χίο το Δημοτικό Συμβούλιο έχει λάβει ομόφωνα ή κατά πλειοψηφία περισσότερες από δέκα αποφάσεις τα τελευταία τρία χρόνια, οι οποίες θέτουν ως απαράβατο όρο την δημιουργία δομής μόνο για την καταγραφή και ταυτοποίηση έως 500 άτομα.
Στη Λέσβο το Δημοτικό Συμβούλιο έκανε δεκτή την πρόταση για την κατασκευή νέου κέντρου στη Βάστρια (περιοχή Πλάτη) με οριακή πλειοψηφία και πολλές καταγγελίες για την διαδικασία λήψης απόφασης.
Το πόσο επιβαρυμένο είναι το κλίμα στα νησιά, φάνηκε ήδη από τις αρχές του χρόνου όταν ξεκίνησαν στη Χίο μαζικές αντιδράσεις ενάντια στην κατασκευή της νέας Κλειστής Ελεγχόμενης Δομής (ΚΕΔ). Συνολικά υπήρξαν τρία σημεία διαμαρτυρίας. Το πρώτο στην περιοχή Θόλος, όπου αναμένεται να χτιστεί το ΚΕΔ, στα Μεστά (νότιο λιμάνι) όπου στις 5 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε ολονύχτια διαμαρτυρία με σημαντική παρουσία πολιτών έως τα ξημερώματα της επόμενης ημέρας με αποτέλεσμα να αποφευχθεί η αποβίβαση μηχανημάτων (εκσκαφέων) της ανάδοχης εταιρίας ΓΕΚ/ΤΕΡΝΑ από το πλοίο Πελαγίτης. Το πρωί της Πέμπτης 6 Ιανουαρίου έγινε μία ακόμα προσπάθεια να αποβιβάσουν τα μηχανήματα στο κεντρικό λιμάνι της Χίου, αλλά οι διαμαρτυρόμενοι δεν επέτρεψαν ούτε καν την πρόσδεση του πλοίου.
Το πλοίο έλαβε την εντολή να συνεχίσει για την Λέσβο. Και εκεί οι πολίτες οργανώθηκαν για να αποτρέψουν την αποβίβαση των μηχανήματων. Στο λιμάνι της Μυτιλήνης πραγματοποιήθηκε διαμαρτυρία, ενώ άμεση ήταν η αντίδραση πολλών φορέων.
«Το νησί δεν αντέχει άλλο καταυλισμό. Τα νησιά δεν είναι φυλακές», είπε στην Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) μία κάτοικος της Λέσβου που συμμετείχε στη διαμαρτυρία.
Το πλοίο κατευθύνθηκε τελικά προς Θεσσαλονίκη χωρίς να αποβιβασθούν τα μηχανήματα.
Στη Χίο οι κάτοικοι είχαν κάνει γνωστές ήδη από το καλοκαίρι τις διαθέσεις τους και είχαν ξεκινήσει βάρδιες περιφρούρησης του χώρου στην περιοχή του Θόλους. Το Δημοτικό Συμβούλιο Χίου και δεκάδες σωματεία και φορείς του νησιού έχει ταχθεί ενάντια στην ανέγερση της ΚΕΔ, ενώ διεκδικεί δικαστικά σημαντικό τμήμα της έκτασης όπου προβλέπεται να δημιουργηθεί το νέο κέντρο. Το μόνο που γίνεται αποδεκτό από το σύνολο των τοπικών φορέων είναι ένα κέντρο μόνο για την καταγραφή και ταυτοποίηση προσφύγων δυναμικότητας έως 500 ατόμων.
Ανάλογες ήταν και οι αντιδράσεις των κατοίκων στη Λέσβο την ίδια περίοδο ενάντια στην κατασκευή ΚΕΔ στην περιοχή της Βάστριας (περιοχή Πλάτη). Μάλιστα μεγάλο μέρος του χώρου όπου σχεδιάζεται να γίνει η νέα δομή έχει χαρακτηριστεί δασική έκταση και βρίσκεται κοντά σε ΧΥΤΑ.
Η Πυροσβεστική Υπηρεσία του νησιού είναι αντίθετη στην κατασκευή της νέας δομής σε αυτήν την περιοχή λόγω των υψηλών διακινδυνεύσεων πρόκλησης πυρκαγιών στην παρακείμενη δασική έκταση, ενώ η Υπηρεσία Δασών, που γνωμοδότησε αρμοδίως, έκρινε ως προαπαιτούμενη την κατασκευή νέας αντιπυρικής ζώνης έξω από τη νέα δομή.
Παρ’όλα αυτά η κυβέρνηση αποφάσισε να αγνοήσει τις φωνές των νησιωτών και να συνεχίσει τον σχεδιασμό της για την κατασκευή των δύο υπερδομών σε Χίο και Λέσβο. Ο πρόεδρος της ΝΟΔΕ Χίου, σε μία προσπάθεια να πείσει τους κατοίκους του νησιού ότι είναι αναγκαίο να χτιστεί η κλειστή δομή, έφθασε πρόσφατα μέχρι το σημείο να παραλληλίσει τις μεταναστευτικές ροές με τον κορωνοϊό και τις δομές με το εμβόλιο. Αμέσως μετά τις διαμαρτυρίες σε ομιλία του στην Χίο, ο Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου Νότης Μηταράκης προσπάθησε να πείσει τους κατοίκους ότι η δημιουργία της ΚΕΔ θα σημάνει την επίλυση του μεταναστευτικού. Την ώρα της ομιλίας εκατοντάδες πολίτες συμμετείχαν σε αυτοκινητοπορεία, ως ένδειξη διαμαρτυρίας στα σχέδια της κυβέρνησης. Υπό το φως των εξελίξεων χορηγήθηκε ήδη παράταση κατά ένα μήνα (έως την 18η Φεβρουαρίου 2022), στην ανάδοχο εταιρεία ΓΕΚ/ΤΕΡΝΑ με απόφαση του γ.γ. Μεταναστευτικής Πολιτικής Πάτροκλου Γεωργιάδη.
Το πρώτο «χρυσό κλουβί της ΕΕ»
Και στη Σάμο η αντίδραση των τοπικών αρχών ουσιαστικά αγνοήθηκε. Τον Σεπτέμβριο εγκαινιάστηκε στη Σάμο το πρώτο ΚΕΔ κάτω από τις τυμπανοκρουσίες του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, ευρωπαϊκών αξιωματούχων αλλά και την ηχηρή απουσία σύσσωμης της τοπικής αυτοδιοίκησης και τις διαμαρτυρίες φορέων έξω από τη νέα δομή. Τον Νοέμβριο του 2019 ο Δήμαρχος Ανατολικής Σάμου Γιώργος Στάντζος και το Δημοτικό Συμβούλιο ανακοίνωναν την παραίτησή τους, αντιδρώντας στα σχέδια της κυβέρνησης για τη δημιουργία κλειστής προσφυγικής δομής. Ο Περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου Κώστας Μουτζούρης δήλωνε τότε ότι η χωρητικότητα στη Σάμο θα έπρεπε να είναι για 1.700 άτομα. Τελικά δημιουργήθηκε μία υπερδομή η οποία αναπτύσσεται σε έκταση 154 στρέμματα, στην απομακρυσμένη θέση «Ζερβού» του Δήμου Ανατολικής Σάμου με δυναμικότητα 3.000 ατόμων και με συνθήκες υψίστης ασφαλείας. Το σύνολο της δομής περιβάλλεται από διπλή περίφραξη ασφαλείας τύπου ΝΑΤΟ. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αυτονόητη βελτίωση των συνθηκών διαμονής, ακόμη και αν δεν έχουν πραγματικά δοκιμαστεί σε αυξημένους αριθμούς διαμενόντων και σε περιόδους κρίσης. Ωστόσο, αυτό δεν αλλάζει τον πραγματικό χαρακτήρα τους ως κέντρων απανθρωποποίησης όπου κρατούνται σε συνθήκες φυλακών υψίστης ασφαλείας για άγνωστο χρονικό διάστημα, μακριά από τις τοπικές κοινωνίες, οι αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες. Στην είσοδο έχουν εγκατασταθεί συστήματα ελέγχου, όπως τουρνικέ, μαγνητικές πύλες, x-rays, σύστημα access control δύο παραγόντων (ταυτότητα και αποτύπωμα), για την ελεγχόμενη είσοδο και έξοδο από τη δομή ακόμα και για το προσωπικό σε αυτήν, δημιουργώντας μία δυστοπική κατάσταση ανελευθερίας και παραβίασης της ιδιωτικότητας για πρόσφυγες και εργαζόμενους. Επιπλέον, σε όλη την έκταση της δομής έχει προβλεφθεί η εγκατάσταση Κλειστού Συστήματος Παρακολούθησης (CCTV), το οποίο χρησιμοποιεί «έξυπνο» λογισμικό με σκοπό να προειδοποιεί εγκαίρως για τυχόν έκτακτα συμβάντα, ενώ έχει τη δυνατότητα να δίνει ειδοποιήσεις και εικόνα στο Τοπικό Κέντρο Συμβάντων, στο Κέντρο Ελέγχου στην Αθήνα και στα Κέντρα Ελέγχου λοιπών εμπλεκόμενων φορέων.
Το τελευταίο διάστημα οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών και αλληλέγγυοι στο νησί έχουν εκφράσει τις ανησυχίες τους για το καθεστώς παράνομης κράτησης που έχει επιβληθεί από τα μέσα Νοεμβρίου σε όσους δεν διαθέτουν κάρτα αιτούντος άσυλο μετά από απορριπτική απόφαση ή για τις/τους νεοεισερχόμενες/ους που δεν έχει χορηγηθεί ακόμη τέτοια κάρτα. Και ενώ στις 17 Δεκεμβρίου το Διοικητικό Πρωτοδικείο Σύρου έκρινε παράνομο το μέτρο απαγόρευσης εξόδου σε Αφγανό αιτούντα άσυλο από την νέα δομή, η στέρηση εξόδου για τους μη έχοντες ενεργή κάρτα αιτούντος άσυλο συνεχίζεται, τονίζει η τοπική ομάδα αλληλεγγύης «Κίνηση για τα ανθρώπινα Δικαιώματα – Αλληλεγγύη στους πρόσφυγες». Σε ανακοίνωσή της στις 13 Ιανουαρίου, γράφει μεταξύ άλλων για τον αντίκτυπο αυτού του καθεστώτος στους πρόσφυγες:
«Η ψυχολογική τους κατάσταση, σύμφωνα με μαρτυρίες τους, είναι άσχημη. Μερικοί εγκαταλείπουν το σχολείο, άλλοι αναζητούν ψυχιατρική φαρμακευτική αγωγή. Αν παρανόμως έλαβε το μέτρο ο Διοικητής όπως αναφέρεται στην απόφαση [από το Διοικητικό Πρωτοδικείο Σύρου] γιατί συνεχίζεται η παρανομία; Πώς μπορούμε να ανεχόμαστε να βασανίζονται άνθρωποι, νέοι, παιδιά, κλείνοντάς τους σε συρματοπλέγματα δίπλα μας;».
Πανοραμικές φωτογραφίες των ΚΕΔ σε Σάμο, Κω και Λέρο (πηγή: Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου)
Δομές μακριά από τον αστικό ιστό σε Λέρο και Κω
Στις 27 Νοεμβρίου εγκαινιάστηκαν οι ΚΕΔ στην Κω και στη Λέρο, παρουσία του Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου Νότη Μηταράκη και του Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μαργαρίτη Σχοινά. Και στη Λέρο είχαν υπάρξει αντιδράσεις των τοπικών αρχών ενάντια στην κατασκευή αυτής της δομής εξ αρχής. Ο Δήμαρχος της Λέρου, Μιχάλης Κόλιας, δεν παρέστη στα εγκαίνια της νέας δομής, ως ένδειξη διαμαρτυρίας. Τον Ιανουάριο του 2021 προσέφυγε στο Συμβούλιο Επικρατείας κατά της κατασκευής του νέου κέντρου. Η απόφαση για την υπόθεση εκκρεμεί. «Τα χρήματα που δαπανήθηκαν για την κατασκευή αυτού του κέντρου θα μπορούσαν να δοθούν για έργα υποδομής στην Λέρο. Εδώ και ένα χρόνο έχουμε σχεδόν μηδενικές ροές. Σε τι χρησιμεύει το νέο κέντρο; Είμαι υπέρ της δημιουργίας μία μικρής δομής, όχι σε ένα τέτοιο τερατούργημα σε χώρο για τον οποίο ούτε καν συναινέσαμε και που διαθέτει μάλιστα χώρους κράτησης», δήλωσε ο κ. Κόλιας στην RSA. Η νέα ΚΕΔ στη Λέρο αναπτύσσεται σε έκταση περίπου 60 στρεμμάτων, στην τοποθεσία Λέπιδα σε μια βουνοπλαγιά, 6 χιλιόμετρα μακριά από την Αγία Μαρίνα, την πρωτεύουσα του νησιού. Είναι δυναμικότητας 2.140 ατόμων και αυτή τη στιγμή διαβιούν εκεί 27 άτομα, ενώ οι εργαζόμενοι φαίνεται αυτή τη στιγμή να φτάνουν τους 300, παρά τις μηδενικές αφίξεις. Για την δημιουργία της διατέθηκαν 35,30 εκατ. ευρώ (συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ).
Αντίστοιχα, η νέα ΚΕΔ στην Κω αναπτύσσεται σε μία πολύ μεγάλη έκταση περίπου 90 στρεμμάτων, στην τοποθεσία του πρώην στρατοπέδου «Μακρυγιάννη», εκατέρωθεν της υπάρχουσας δομής στο χωριό Πυλί. Είναι δυναμικότητας 2.140 ατόμων και αυτή τη στιγμή δεν έχει ξεκινήσει ακόμα να λειτουργεί. Και αυτή η ΚΕΔ, όπως και εκείνη της Σάμου, διαθέτει διπλή περίφραξη τύπου ΝΑΤΟ, καθώς και τουρνικέ με καρταναγνώστες, με χρήση δακτυλικού αποτυπώματος, στις διακριτές ενότητες της δομής για την ελεγχόμενη είσοδο και έξοδο. Επίσης έχει προβλεφθεί η εγκατάσταση του Κλειστού Συστήματος Παρακολούθησης (CCTV).
Η νέα δομή στην Κω κόστισε 39,36 εκατομμύρια ευρώ, συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ. Κάτοικοι με τους οποίους έχει επικοινωνήσει η RSA μιλούν για «άβατο» σε ακτίνα πολλών μέτρων γύρω από τη δομή. Πρόκειται για μία απομακρυσμένη περιοχή περίπου 15 χιλιόμετρα από την πόλη της Κω. Έντονες αντιδράσεις από κατοίκους της περιοχής είχαν υπάρξει το 2016 έξω από το στρατόπεδο «Μακρυγιάννη» στο Πυλί, στο οποίο χτιζόταν το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ). Ο τότε Δήμαρχος Κω είχε αποστείλει επιστολή στον τότε Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα ζητώντας να ανακληθεί η απόφαση για τη δημιουργία του ΚΥΤ στο νησί και η κυβέρνηση να δεχθεί να συζητήσει την πρόταση που έχει καταθέσει ο Δήμος της Κω για να δημιουργηθεί μόνο ένας χώρος καταγραφής στο νησί και οι καταγραφέντες να αναχωρούν εντός 24ώρου. Παρά τις διαμαρτυρίες, το ΚΥΤ έγινε. Το 2019 ήταν υπερπλήρες, με τους πρόσφυγες να διαβιούν σε άθλιες συνθήκες και εγκλωβισμένους στο νησί υπό καθεστώς γεωγραφικού περιορισμού βάση της τοξικής «Συμφωνίας» ΕΕ-Τουρκίας. Τον Δεκέμβριο του 2019 το Δημοτικό Συμβούλιο τάχθηκε ενάντια στην επέκταση της υπάρχουσας δομής. Ως ένδειξη διαμαρτυρίας, ούτε ο Δήμαρχος ούτε κάποιος από το Δημοτικό Συμβούλιο παρέστη στα πρόσφατα εγκαίνια της ΚΕΔ. Το γεγονός ότι η νέα κλειστή δομή βρίσκεται σε μη τουριστική περιοχή και ότι πρόσφυγες δεν είναι ορατοί στην πόλη της Κω, φαίνεται να έχει κατευνάσει προς το παρόν τα πνεύματα. Η παρουσία της δομής φαίνεται να γίνεται ανεκτή μέχρι στιγμής από την τοπική κοινωνία στο βαθμό που δεν επαναλαμβάνονται σκηνές από το παρελθόν με την καταγραφή αυξημένων αφίξεων. Ωστόσο, επικρατεί δυσαρέσκεια αναφορικά με τα τεράστια ποσά που έχουν δαπανηθεί για τη δημιουργία της νέας δομής όταν υπάρχουν άμεσες ανάγκες που πρέπει να καλυφθούν για την βελτίωση των υποδομών στο νησί, με πρώτο και κύριο το νοσοκομείο του νησιού.
Έξι χρόνια μετά την εφαρμογή της αποτυχημένης συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας που έφερε μόνο εξαθλίωση στον προσφυγικό πληθυσμό και δεινά στις νησιωτικές κοινωνίες και μέσα στο υπάρχον πλαίσιο, είναι ξεκάθαρο ότι οι ελληνικές αρχές και τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης οφείλουν να σεβαστούν τις τοπικές κοινωνίες και τον ευάλωτο γεωπολιτικό χαρακτήρα των νησιών και να μην δημιουργούν σημεία πόλωσης και κοινωνικού διχασμού εκμεταλλευόμενοι τα ξενοφοβικά και ρατσιστικά αντανακλαστικά που τρέφονται από τις υφιστάμενες πολιτικές.
