

Υπό ενδελεχή εξέταση το Μητρώο ΜΚΟ που υποστηρίζουν πρόσφυγες και μετανάστες
Οι περιορισμοί της δράσης των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών, οι οποίες υποστηρίζουν τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, επιδεινώθηκαν σημαντικά με διαδοχικές νομοθετικές ρυθμίσεις εντός του 2020 θεσπίζοντας κανόνες που επιβάλλουν δυσανάλογες και ασαφείς απαιτήσεις για την εγγραφή των οργανώσεων σε δύο Μητρώα που τηρεί το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου[1]. Καμία από τις εν λόγω νομοθετικές τροποποιήσεις δεν αποτέλεσε αντικείμενο προγενέστερης δημόσιας διαβούλευσης.
Αυξάνονται οι προειδοποιήσεις από εθνικούς και διεθνείς φορείς
Μετά τη θέσπιση του σχετικού νομικού πλαισίου αυξήθηκε ο αριθμός των εθνικών, ευρωπαϊκών και διεθνών θεσμών, οι οποίοι έχουν εκφράσει ανησυχίες ως προς τη συμβατότητα των ρυθμίσεων του Μητρώου ΜΚΟ με τις υποχρεώσεις της χώρας και δη τον σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
-
Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων για το δίκαιο των μη κυβερνητικών οργανώσεων του Συμβουλίου της Ευρώπης: Με γνωμάτευσή του, το Συμβούλιο παρέθεσε σωρεία ζητημάτων συμβατότητας της ελληνικής νομοθεσίας με τις διαδικαστικές και ουσιαστικές πτυχές του δικαιώματος στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι. Επεσήμανε, δε, παραβιάσεις των δικαιωμάτων στην ιδιωτική ζωή και στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, λόγω των επαχθών, περίπλοκων, χρονοβόρων και δαπανηρών απαιτήσεων για την εγγραφή, καθώς και την έλλειψη σαφήνειας δικαίου που διαπνέει τις εθνικές διατάξεις. Το Συμβούλιο τόνισε ότι η «ΚΥΑ και οι συναφείς νομοθετικές διατάξεις πρέπει να αναθεωρηθούν ουσιαστικά προκειμένου να εναρμονιστούν με τα ευρωπαϊκά πρότυπα», κατόπιν διαβούλευσης με τις ΜΚΟ.
-
Συνήγορος του Πολίτη: Η ανεξάρτητη αρχή, απαντώντας σε αναφορά των οργανώσεων RSA, HIAS και Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, εντόπισε σημεία του νομικού πλαισίου, τα οποία «χρήζουν περαιτέρω επεξεργασίας και εξειδίκευσης», όπως τα αντικειμενικά κριτήρια αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας των οργανώσεων, ο σαφής και συγκεκριμένος προσδιορισμός των αδικημάτων για τα οποία απαγορεύεται η εγγραφή στο Μητρώο Μελών ΜΚΟ, καθώς και η θέσπιση σαφώς προσδιορισμένων κριτηρίων εκτίμησης της προσωπικότητας των φυσικών προσώπων που αιτούνται εγγραφή.
-
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: Η Επιτροπή Δημοσίων Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (LIBE) υπέβαλε προς την Ευρωπαία Επίτροπο Εσωτερικών Υποθέσεων αίτημα διεξαγωγής νομικής ανάλυσης της συμβατότητας της ελληνικής νομοθεσίας για το Μητρώο ΜΚΟ με το ενωσιακό δίκαιο και δη τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και το κεκτημένο του ασύλου.
-
Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Στην πρώτη ετήσια έκθεση της Επιτροπής για το Κράτος Δικαίου, επισημάνθηκε ότι η νομοθεσία για το Μητρώο ΜΚΟ έχει αποτελέσει «αντικείμενο επικρίσεων από διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη, επειδή θεωρούν ότι οι κανονισμοί σχετικά με τη λειτουργία των ΜΚΟ περιλαμβάνουν υπερβολικά αυστηρές και δυσανάλογες απαιτήσεις για την εγγραφή και την πιστοποίηση».
-
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: Η ευρωβουλευτής Tineke Strik αιτήθηκε την εκτίμηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη συμβατότητα της ελληνικής νομοθεσίας με τις θεμελιώδεις ελευθερίες της ΕΕ, τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (ΓΚΠΔ), καθώς και πληροφορίες για τις δράσεις, τις οποίες προτίθεται να αναλάβει η Επιτροπή προς τις ελληνικές αρχές. Στην απάντησή του, ο Ευρωπαίος Επίτροπος Δικαιοσύνηςπαρέλειψε να τοποθετηθεί επί των συγκεκριμένων ερωτημάτων.
-
Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων για το δίκαιο των μη κυβερνητικών οργανώσεων του Συμβουλίου της Ευρώπης: Με επίμετρο στην προηγούμενη γνωμάτευσή του, το Συμβούλιο κατέκρινε την απόφαση της Ελλάδας να προβεί στη θέσπιση έτι αυστηρότερων κανόνων για την εγγραφή των οργανώσεων, παραβλέποντας πλήρως τις συστάσεις του, τόνισε, δε, ότι η ΚΥΑ «πρέπει να ανακληθεί το συντομότερο δυνατόν».
-
Ειδικές Διαδικασίες των Ηνωμένων Εθνών: Οι Ειδικοί Εισηγητές για το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ειρηνικώς και του συνεταιρίζεσθαι, για τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών, εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με τον «σοβαρό και αρνητικό αντίκτυπο στη λειτουργία όλων των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών που υποστηρίζουν τους μετανάστες και τους πρόσφυγες στην Ελλάδα», με έμφαση στην πολυπλοκότητα και το υψηλό κόστος εγγραφής που επιβάλλονται από την ελληνική νομοθεσία, κατά παράβαση του δικαιώματος στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι. Οι τρεις Ειδικοί Εισηγητές κάλεσαν την Ελλάδα να «διεξαγάγει επανεξέταση του Νόμου για τις ΜΚΟ και της ΚΥΑ, ώστε να διασφαλιστεί η συμβατότητά τους με τις διεθνείς υποχρεώσεις της Ελλάδας να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα».
-
Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης: Αναφερόμενη στις τοποθετήσεις του Συμβουλίου Εμπειρογνωμόνων για το δίκαιο των ΜΚΟ και των Ειδικών Εισηγητών του ΟΗΕ, η Επίτροπος τόνισε σε επιστολή της: «Συμμερίζομαι τις ανησυχίες τους και καλώ τις ελληνικές αρχές να ανταποκριθούν στις συστάσεις των εν λόγω φορέων, με στόχο την έμπρακτη δημιουργία και τήρηση ενός ευνοϊκού νομικού πλαισίου και ενός πολιτικού και δημοσίου κλίματος για την ύπαρξη και λειτουργία των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών».
-
Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών: Με γνωμοδότησή του, ο Σύλλογος επεσήμανε ότι η νομοθεσία για το Μητρώο ΜΚΟ οφείλει να μην εισάγει περιορισμούς στο λειτούργημα του δικηγόρου, πέραν όσων προβλέπονται στον Κώδικα Δικηγόρων (Ν 4194/2013), ενώ αναφέρθηκε σε επί μέρους διατάξεις αντίθετες με τον ανωτέρω Κώδικα. Ο Σύλλογος θεώρησε, δε, ερευνητέο το κατά πόσο οι ρυθμίσεις παραβιάζουν τα θεμελιώδη και συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, στην απαγόρευση των διακρίσεων, στην ιδιωτική ζωή, στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, στην ελευθερία έκφρασης και στην πρόσβαση στην εργασία.
Η λειτουργία του Μητρώου ΜΚΟ μέχρι σήμερα
Σε ενημερωτικό σημείωμα που εξέδωσε τον Μάιο, το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου κάνει αναφορά σε 36 εγγεγραμμένες οργανώσεις και 78 απορριφθείσες αιτήσεις εγγραφής, αριθμό τουλάχιστον διπλάσιο των θετικών αποφάσεων επί αιτήσεων εγγραφής. Ο αριθμός των εκκρεμών αιτήσεων είναι 97.
Οι ελληνικές αρχές, σε πρόσφατη απάντησή τους προς το Συμβούλιο της Ευρώπης, τόνισαν ότι ο «στόχος του Μητρώου δεν είναι να θέσει εμπόδια στις ΜΚΟ και σε καμία περίπτωση η διαδικασία εγγραφής δεν είναι υπερβολική ή περίπλοκη. Αντίθετα, στόχος είναι να τεθούν οι ίδιοι κανόνες για όλες τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα… καθώς και να επαληθεύσουν ότι προσφέρουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας στους δικαιούχους».
Εντούτοις, από την εξέταση των αιτήσεων εγγραφής στην πράξη, συνάγονται υπόνοιες μη διαφανούς, δίκαιης, συνεκτικής και νόμιμης εφαρμογής των κριτηρίων. Επί παραδείγματι, το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου εξέδωσε απορριπτικές αποφάσεις για ορισμένες οργανώσεις, λόγω της μη προσκόμισης στοιχείων ισολογισμού των δύο τελευταίων ετών προ της κατάθεσης της αίτησης εγγραφής. Ενέκρινε, ωστόσο, τις αιτήσεις συγκεκριμένων ΜΚΟ, οι οποίες ιδρύθηκαν σε διάστημα μικρότερο της διετίας και συνακολούθως δεν ήταν σε θέση να συμμορφωθούν με την ανωτέρω υποχρέωση. Έρευνες των μέσων ενημέρωσης Solomon και Inside Story εκφράζουν ιδιαίτερη ανησυχία για «οργανώσεις φαντάσματα», οι οποίες έχουν εισαχθεί στο Μητρώο:
- Μία εκ των εγγεγραμμένων οργανώσεων ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2020 και υπέβαλε επιτυχώς αίτηση για ευρωπαϊκή χρηματοδότηση μέσω του προγράμματος ESTIA μόλις μία εβδομάδα αργότερα. Καίτοι κατατέθηκαν τουλάχιστον τρεις ερωτήσεις σχετικά με την εγγραφή της εν λόγω οργάνωσης στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου, το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου παρέλειψε να απαντήσει στις συγκεκριμένες ερωτήσεις και να καταθέσει τα αιτούμενα έγγραφα.
- Σε άλλη περίπτωση, η εισήγηση της αρμόδιας επιτροπής, υπ’αριθμ. 9949/16.12.2020, ανέφερε ότι η εν λόγω οργάνωση δεν είχε προσκομίσει ισολογισμούς ή εκθέσεις απολογισμούς για τη λειτουργία της τα τελευταία δύο χρόνια. Η οργάνωση ανέφερε στο Inside Story ότι δεν ήταν σε θέση να υλοποιήσει δράσεις λόγω της έλλειψης χρηματοδότησης. Η ΜΚΟ έχει εντούτοις εγγραφεί στο Μητρώο ΜΚΟ και λαμβάνει ευρωπαϊκή χρηματοδότηση μέσω του προγράμματος ESTIA.
- Τρίτη οργάνωση ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 2019, χωρίς καμία δράση μέχρι την εγγραφή της στο Μητρώο. Η διεύθυνση και το σταθερό τηλέφωνο της ΜΚΟ στην Αθήνα αντιστοιχούν σε εταιρεία ενοικίασης αυτοκινήτων που βρίσκεται υπό διαδικασία εκκαθάρισης. Δημοσιογράφοι επικοινώνησαν με τον αριθμό τηλεφώνου τον Φεβρουάριο του 2021 και ενημερώθηκαν ότι οι εγκαταστάσεις ήταν άδειες.
Μόλις στα τέλη Απριλίου του 2021 εκδόθηκε εγκύκλιος του Υπουργείου, με διευκρίνιση ότι οι ιδρυθείσες εντός διαστήματος μικρότερου της διετίας οργανώσεις δύνανται να αιτηθούν εγγραφή στο Μητρώο.
Παράλληλα, και ενώ 78 αιτήσεις ΜΚΟ έχουν απορριφθεί και εκκρεμεί απόφαση επί άλλων 97 αιτήσεων, ο Ειδικός Γραμματέας Συντονισμού Εμπλεκόμενων Φορέων έχει ήδη χορηγήσει κατ’εξαίρεση άδεια σε 9 ΜΚΟ, δυνάμει της διάταξης του αρ. 16 ΚΥΑ 10616/2020, κυρίως σε οργανώσεις, οι οποίες προσφέρουν υπηρεσίες εντός των Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ).[2]
Αιτήσεις ακύρωσης της ΚΥΑ εκκρεμούν ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Για περισσότερες πληροφορίες:
- RSA, Άσυλο και κράτος δικαίου: δυσλειτουργίες σε δικαστική προστασία και νομοθέτηση, σοβαροί περιορισμοί της κοινωνίας των πολιτών, Μάρτιος 2021.
- RSA, Repression Continued: Greece Further Restricts Civil Society Supporting Refugees and Migrants, Σεπτέμβριος
- RSA, Risk of Repression: New Rules on Civil Society Supporting Refugees and Migrants in Greece, Μάιος
Σημειώσεις
[1] Άρθρο 191 Ν 4662/2020, ΦΕΚ A’ 27/07.02.2020; ΚΥΑ 3063/2020, ΦΕΚ B’ 1382/14.04.2020; Άρθρο 58 Ν 4686/2020, ΦΕΚ A’ 96/12.05.2020; ΚΥΑ 10616/2020, ΦΕΚ B’ 3820/09.09.2020.
[2] Ειδική Γραμματεία Συντονισμού Εμπλεκόμενων Φορέων, Απόφαση 141/2020, 1 Δεκεμβρίου 2020, Απόφαση 186/2020, 29 Δεκεμβρίου 2020, Απόφαση 202/2020, 30 Δεκεμβρίου 2020, Απόφαση 187/2020, 30 Δεκεμβρίου 2020, Απόφαση 188/2020, 30 Δεκεμβρίου 2020, Απόφαση 189/2020, 30 Δεκεμβρίου 2020, Απόφαση 208/2020, 30 Δεκεμβρίου 2020, Απόφαση 209/2020, 30 Δεκεμβρίου 2020, Απόφαση 8/2021, 11 Ιανουαρίου 2021, διαθέσιμο στο: https://bit.ly/39cjFXT.