Τα ανθρώπινα δικαιώματα στο βωμό της «δημοκρατικής αυστηρότητας»

Οι πρόσφυγες ως «κίνδυνος» για τη δημόσια τάξη

Συγκεκριμένα, η πρώτη πράξη της νέας κυβέρνησης ήταν η συγχώνευση του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής με το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, μία κίνηση που προκάλεσε την έντονη αντίδραση ανθρωπιστικών οργανώσεων και οργανισμών, μεταξύ των οποίων και η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του ανθρώπου.

Σε δελτίο τύπου που εξέδωσε την 19 Ιουλίου η Καμπάνια για την Πρόσβαση στο Άσυλο, το οποίο συνυπογράφουν 11 οργανώσεις και συλλογικότητες μεταξύ των οποίων και η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο, τονίζεται ότι: “ …Τα ζητήματα ασύλου και μετανάστευσης δεν είναι ζητήματα δημόσιας τάξης και ασφάλειας, τα οποία αποτελούν τα κατεξοχήν ζητήματα αρμοδιότητας του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, αλλά ζητήματα διεθνούς προστασίας, υποδοχής κοινωνικής ένταξης και κράτους δικαίου, όπως έχει επισημανθεί, μεταξύ άλλων, και από την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ). Η αντίληψη  αυτή άλλωστε καταγράφεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο με την υπαγωγή των  ζητημάτων αυτών στην αρμοδιότητα είτε ειδικού χαρτοφυλακίου μεταναστευτικής πολιτικής σε Υπουργεία Εσωτερικών είτε σε Ανεξάρτητες Αρχές. Oι πρόσφυγες και μετανάστες είναι κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας και δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως κίνδυνος για τη δημόσια τάξη. Η αναγωγή τους σε ζήτημα δημόσιας τάξης  στιγματίζει τις κατηγορίες αυτές και τις εκθέτει, καλλιεργώντας και ενισχύοντας  ρατσιστικές και βίαιες συμπεριφορές  εναντίον τους….”

Στον αέρα η χορήγηση ΑΜΚΑ σε πρόσφυγες και μετανάστες

Η κυβέρνηση σύμφωνα με τις αρχικές εξαγγελίες της έχει συμπεριλάβει στις προτεραιότητές της την άμεση βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, με κύρια μέριμνα τις ευάλωτες ομάδες και με πρώτη προτεραιότητα την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών. Μόλις λίγα εικοσιτετράωρα όμως μετά την ανάληψη των καθηκόντων της νέας κυβέρνησης, ο νέος υπουργός Εργασίας Γιάννης Βούτσης ανακάλεσε την πρόσφατη εγκύκλιο απόδοσης ΑΜΚΑ σε υπηκόους τρίτων χωρών. Η εγκύκλιος αυτή, η οποία είχε δημοσιευτεί στις 20/6/2019 με συνυπογραφή των υπουργών Μεταναστευτικής Πολιτικής, Υγείας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων της προηγούμενης κυβέρνησης, έδινε διευκρινήσεις σε χρόνια προβλήματα και διευκόλυνε μεταξύ άλλων, τους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο να λάβουν ΑΜΚΑ ώστε να έχουν πρόσβαση σε μία σειρά δικαιωμάτων όπως η υγεία, η παιδεία και η εργασία. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι η διαδικασία απόδοσης ΑΜΚΑ θα διευκρινιστεί με νέα εγκύκλιο, κάτι το οποίο τρεις σχεδόν εβδομάδες μετά την κατάργησή της δεν έχει γίνει. Καθώς τα Κέντρα εξυπηρέτησης πολιτών (ΚΕΠ), αρμόδια για την έκδοση ΑΜΚΑ, έχουν πλέον σταματήσει κάθε σχετική ενέργεια, υπάρχει έντονη ανησυχία ότι ένας μεγάλος αριθμός αιτούντων άσυλο και αναγνωρισμένων προσφύγων οι οποίοι δεν διαθέτουν ΑΜΚΑ, μεταξύ των οποίων και εξαιρετικά ευάλωτες περιπτώσεις, δεν θα έχουν πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας και σε φάρμακα. Σύμφωνα με αναφορές, στο hotspot της Μόριας στη Λέσβο, οι αιτούντες άσυλο οι οποίοι δεν διαθέτουν ΑΜΚΑ μπορούν να μεταβούν στο δημόσιο νοσοκομείο μόνο με παραπομπή γιατρού του ΚΕΕΛΠΝΟ, το οποίο όμως διαθέτει περιορισμένο αριθμό γιατρών στο hotspot. Όσοι πρόσφυγες δεν διαθέτουν ΑΜΚΑ πρέπει να απευθυνθούν στο Γραφείο Προστασίας Δικαιωμάτων στο νοσοκομείου της Μυτιλήνης προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη. Ωστόσο ακόμα και αν έχουν πρόσβαση στο νοσοκομείο αυτό δεν σημαίνει ότι θα λάβουν και τα φάρμακα που χρειάζονται. Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο γνωρίζει δύο περιπτώσεις διαβητικών στη Λέσβο, μίας γυναίκας και ενός μωρού, οι οποίοι δεν μπορούν να πάρουν δωρεάν ινσουλίνες, διότι δεν έχουν ΑΜΚΑ.

Απαντώντας σε αντιδράσεις για την κατάργηση της εγκυκλίου ο υπουργός Εργασίας έκανε λόγο για απόδοση ΑΜΚΑ «με αυθαίρετο τρόπο» από την προηγούμενη κυβέρνηση και τόνισε ότι «η χώρα μας δεν είναι ξέφραγο αμπέλι».

Σε κίνδυνο η εξατομικευμένη και ενδελεχή εξέταση των αιτημάτων ασύλου

Μέχρι τα τέλη του έτους, η κυβέρνηση δηλώνει με έμφαση ότι θα αναμορφώσει το νομοθετικό πλαίσιο για τη χορήγηση ασύλου, ώστε να εξετάζονται ταχύτερα οι αιτήσεις των αιτούντων άσυλο και να διεκπεραιώνονται ταχύτερα οι επιστροφές στις χώρες προέλευσης εκείνων που δεν έχουν δικαίωμα χορήγησης ασύλου. Ανακοίνωσε επίσης την ενίσχυση των Επιτροπών Προσφυγών^[1] σε δεύτερο βαθμό και την εμβάθυνση της συνεργασίας με την EASO και την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ. Επίσης επεσήμανε ότι θα ενισχυθεί η φύλαξη των κοινών ελληνικών και ευρωπαϊκών συνόρων, ιδίως των θαλασσίων, με ένα νέο ολοκληρωμένο σχέδιο.

Ανησυχίες εγείρονται ότι προκειμένου η κυβέρνηση να επιτύχει τον στόχο της επιτάχυνσης της διαδικασίας ασύλου και των επιστροφών και στο πλαίσιο μίας αστυνομοκρατούμενης αντίληψης του προσφυγικού ζητήματος, η θεμελιώδης αρχή της εξατομικευμένης και ενδελεχούς εξέτασης των αιτημάτων ασύλου θα καταπατηθεί. Αυτό αναμένεται να αποκλείσει σημαντικό αριθμό ανθρώπων από την πρόσβαση στο άσυλο. ^[2]

Πέρα απο τις σχεδιαζόμενες νομοθετικές αλλαγές και τον αντίκτυπο που θα έχουν αυτές στο δικαιώματα των αιτούντων άσυλο, ανησυχητική παραμένει και η συνεχιζόμενη ρητορική που ανάγει το προσφυγικό σε θέμα δημόσιας ασφάλειας. Χαρακτηριστικά, στην επίσκεψη του στο Βαθύ της Σάμου 48 μόλις ώρες μετά την ορκωμοσία της Κυβέρνησης, ο Αναπληρωτής Υπουργός Προστασίας του Πολίτη, αρμόδιος για τη μεταναστευτική πολιτική Γιώργος Κουμουτσάκος, μίλησε για μια «πολιορκημένη πόλη» λόγω της υπερπληρότητας του hotspot και τόνισε ότι πρέπει να υπάρξει επιτάχυνση της διαδικασίας ασύλου και ο διαχωρισμός εκείνων που έχουν αμιγώς προσφυγικό προφίλ και δικαιούνται άσυλο, από εκείνους που παρανόμως εισέρχονται στη χώρα. Επίσης όπως επεσήμανε στην Βουλή στην ομιλία του κατά την ανάγνωση και συζήτηση επί των Προγραμματικών Δηλώσεων της Κυβέρνησης, υπάρχει η βούληση για την υλοποίηση ενός «στιβαρού και αποτελεσματικού προγράμματος επιστροφών για εκείνους που δεν έχουν το δικαίωμα να μένουν στην χώρα». Επεσήμανε ότι χρειάζεται επειγόντως μια συνεκτική και σφαιρική στρατηγική που ξεκινά από την αποτροπή, την προστασία των συνόρων και φτάνει έως τη χορήγηση ή μη ασύλου και τελικά στις πολιτικές ένταξης εκείνων που νόμιμα μένουν στη χώρα. «Η δημοκρατική αυστηρότητα μαζί με τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η αποτελεσματική προάσπιση του αγαθού της ασφάλειας είναι η λύση στο προσφυγικό – μεταναστευτικό», σύμφωνα με τον Αναπληρωτή Υπουργό.

Σύμφωνα με αναφορές, έχει ήδη ξεκινήσει η εντατικοποίηση των ελέγχων των νομιμοποιητικών εγγράφων σε όλη τη χώρα, ακόμα και σε άτομα που μένουν σε χώρους αλληλεγγύης, όπως στον ανοιχτό χώρο φιλοξενίας προσφύγων στο ΠΙΚΠΑ στη Λέσβο.

Πλήρης εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης Ε.Ε-Τουρκίας

Όσον αφορά τη συνδρομή της Ε.Ε, η νέα κυβέρνηση θεωρεί ότι είναι επιτακτική ανάγκη η δημιουργία ενός ουσιαστικού μηχανισμού αλληλεγγύης, ιδιαίτερα μέχρι την οριστικοποίηση του νέου νομικού πλαισίου «Δουβλίνο 4» και του κοινού Ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου. Επιπλέον, δίνεται ιδιαίτερη σημασία στις διμερείς συνεργασίες στον τομέα της μετανάστευσης και στην πλήρη εφαρμογή της τοξικής συμφωνίας μεταξύ ΕΕ-Τουρκίας.

Οι ανησυχητικές εξαγγελίες για κλειστά κέντρα πρώτης υποδοχής και φιλοξενίας, φαίνονται προς το παρόν να μην υλοποιούνται, δεδομένου του υπερπληθυσμού στα νησιά, της έλλειψης υποδομών αλλά και των αντιδράσεων που αναμένεται να υπάρξουν τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό σε μία τέτοια εξέλιξη. Μία από τις προτεραιότητες της κυβέρνησης φαίνεται να είναι η ολοκλήρωση του νέου hotspot στη Σάμο έξω από το Βαθύ, στη δημιουργία του οποίοι είχαν αντιταχθεί στο παρελθόν στελέχη του κυβερνητικού κόμματος και στην οποία αντιτίθεται και σήμερα πολίτες του νησιού.

Η νέα κυβέρνηση αναμένεται να δώσει ιδιαίτερο βάρος στην αποτροπή τόσο στα θαλάσσια όσο και στα χερσαία σύνορα, εντείνοντας τις ανησυχίες ότι η παράνομη πρακτική των επαναπροωθήσεων σε Έβρο και στο Αιγαίο θα συνεχιστεί με αμείωτους ρυθμούς. Σύμφωνα με πληροφορίες που δημοσιεύτηκαν σε κοινωνικά δίκτυα, στις αρχές Ιουλίου 59 πρόσφυγες ανάμεσα τους 9 Τούρκοι, Αφγανοί, Σύριοι και Σομαλοί επαναπροωθήθηκαν παράνομα από τον Έβρο στην Τουρκία, ενώ σε ένα βίντεο που επίσης έχει δημοσιευτεί στα κοινωνικά δίκτυα και σε ΜΜΕ σκάφος του Λιμενικού Σώματος φαίνεται να πραγματοποιεί επικίνδυνους ελιγμούς προσπαθώντας να αναγκάσει μία πλαστική βάρκα στην οποία συμφωνα με αναφορές μετέβαιναν 34 άτομα κοντά στο νησί της Κω να αλλάξουν κατεύθυνση. Η Τουρκική Ακτοφυλακή, η οποία εμφανίζεται επίσης στο βίντεο, περιμένει απλά να φτάσει η βάρκα σε αυτούς.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα, σε ανεπίσημη αντίδραση το Λιμενικό Σώμα, υποστηρίζει πως εντόπισε τη βάρκα εντός τουρκικών χωρικών υδάτων να πλέει «ακυβέρνητη προς τα ελληνικά χωρικά ύδατα», την οποία παρέλαβε λίγα λεπτά μετά η τουρκική ακτοφυλακή.

Aπό σήμερα τίθεται σε δοκιμαστική λειτουργία Ζέπελιν σε συνεργασία με την FRONTEX πάνω από την Σάμο. Θα χρησιμοποιηθεί σύμφωνα με τις δηλώσεις του κ. Κουμουτσάκου για να γνωρίζουν οι αρχές πότε φεύγει η βάρκα από την τούρκικη πλευρά, να ενημερώνονται οι τούρκικες αρχές και να «πλησιάζει» το ελληνικό λιμενικο, χωρίς όμως να διευκρινίζει ποιος θα είναι ο ρόλος του ελληνικού λιμενικού σε αυτήν την φάση.

Η νέα κυβέρνηση δείχνει προσηλωμένη στην πιστή εφαρμογή της κοινής δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας και σε πολιτικές αποτροπής, ωστόσο, βιάζεται για θεαματικές και εύκολες επικοινωνιακές επιτυχίες σε ένα θέμα που δε προσφέρεται ως τέτοιο.

Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο εκφράζει την ανησυχία της ότι το επόμενο διάστημα θα υπάρξει υποχώρηση του θεσμικού πλαισίου προστασίας των ευάλωτων ομάδων, θεσμική αυστηροποίηση και με λιγότερα εχέγγυα των διαδικασιών ασύλου, καθώς και ενίσχυση του δόγματος της αποτροπής στα σύνορα και στην ενδοχώρα με αύξηση της καταστολής.

Ωστόσο από τις πλέον κρίσιμες αλλαγές είναι οι προαναγγελθείσες αποτροπές και οι οι σοβαρές ανησυχίες που προκαλεί η εφαρμογή μια τέτοιας πολιτικής λόγω των συστηματικών αναφορών για παράνομες πρακτικές που ακολουθήθηκαν απο το Ελληνικό Λιμενικό και των ενδελεχών μαρτυριών προσφύγων για το πως αυτές οι πρακτικές έθεταν τις ζωές τους σε κίνδυνο.