Μετά το Φαρμακονήσι:
Η ευθύνη του Λιμενικού Σώματος για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη θάλασσα
Στο πλαίσιο της εποπτείας της εκτέλεσης της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για το Φαρμακονήσι το 2014, το Συμβούλιο της Ευρώπης δέχεται έντονες πιέσεις για τον έλεγχο των συστημικών κενών στις επιχειρήσεις του Λιμενικού Σώματος και την διερεύνηση των ποινικών ευθυνών του. Πρόκειται για την απόφαση Safi κατά Ελλάδας με την οποία η Ελλάδα καταδικάστηκε για παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή και της απαγόρευσης βασανιστηρίων.
Την τελευταία δεκαετία, η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) και η PRO ASYL έχουν εκπροσωπήσει πρόσφυγες που καταγγέλλουν σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους στο πλαίσιο επιχειρήσεων του Λιμενικού Σώματος, συμπεριλαμβανομένων του δικαιώματος στη ζωή και της απαγόρευσης βασανιστηρίων, απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης. Τουλάχιστον τέσσερις από αυτές εκκρεμούν ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: Alkhatib κατά Ελλάδας (υπόθεση Ψερίμου), Almukhlas κατά Ελλάδας (υπόθεση Σύμης), Alnassar κατά Ελλάδας (υπόθεση Ρόδου) και F.M. κατά Ελλάδας (υπόθεση Αγαθονησίου).
Στο πλαίσιο αυτό, τονίζουμε ότι, σε αντίθεση με την άποψη που εξέφρασε η ελληνική κυβέρνηση ενώπιον του Συμβουλίου της Ευρώπης, οι παραβιάσεις που εντοπίστηκαν από το Δικαστήριο στην υπόθεση του Φαρμακονησίου δεν αποτελούν ένα μεμονωμένο περιστατικό.
Μέσα από μία σειρά υποθέσεων που εκπροσωπεί η νομική ομάδα της Υποστήριξης προσφύγων στο Αιγαίο αναδεικνύονται συστημικές παραβιάσεις από το Λιμενικό Σώμα όπως ενδεικτικά πλημμέλειες και καθυστέρηση σε επιχείρηση διάσωσης (υπόθεση Αγαθονησίου: F.M. κατά Ελλάδας), αλόγιστη χρήση όπλων κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων καταδίωξης σκαφών (υπόθεση Ψερίμου: Alkhatib κατά Ελλάδας, υπόθεση Σύμης: Almukhlas κατά Ελλάδας), εγκατάλειψη σε πλωτές σχεδίες κατά τη διάρκεια απόπειρας επαναπροώθησης (υπόθεση Ρόδου Ι: Alnassar κατά Ελλάδας, υπόθεση Ρόδου ΙΙ), ποινική δίωξη και καταδίκη θυμάτων κατόπιν μήνυσής τους κατά των λιμενικών και αθώωση αυτών (υπόθεση Χίου).
Παρόμοια ζητήματα επανεμφανίστηκαν στον απόηχο του πρόσφατου ναυαγίου της Πύλου στις 14 Ιουνίου 2023 που άφησε 82 νεκρούς και αρκετές εκατοντάδες αγνοούμενους/ες.
Η Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης τόνισε ότι «το ναυάγιο της 14ης Ιουνίου δυστυχώς δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό» και υπογράμμισε την ανάγκη αποτελεσματικής διερεύνησής του.
Σήμερα, δημοσιεύουμε το υπόμνημα που καταθέσαμε τον περασμένο μήνα στο Συμβούλιο της Ευρώπης, στο πλαίσιο της παρακολούθησης της εκτέλεσης της Safi κατά Ελλάδας, με βάση έναν ενδεικτικό κατάλογο υποθέσεων που εκπροσωπούμε. Οι υποθέσεις σχετίζονται με παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που απορρέουν από πλημμέλειες και καθυστερήσεις σε επιχειρήσεις διάσωσης, επιχειρήσεις σύλληψης κατά τη διάρκεια επιχειρούμενων επαναπροωθήσεων (push backs), μεταχείριση επιζώντων ναυαγίων και μη καταγραφή αγνοουμένων.
Με βάση την παρουσίαση των υποθέσεων που εκπροσωπούνται νομικά από τις οργανώσεις μας, καλούμε το Συμβούλιο της Ευρώπης να αναβαθμίσει το καθεστώς εξέτασης της υπόθεσης Safi από «τυπική» σε «ενισχυμένη εποπτεία», αναγνωρίζοντας ότι οι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπιστώθηκαν στην υπόθεση Safi αφορούν συστημικά ζητήματα των επιχειρήσεων του Λιμενικού Σώματος και της διερεύνησης για κακομεταχείριση, εξασφαλίζοντας έτσι αυστηρότερο έλεγχο της συμμόρφωσης της χώρας με τις υποχρεώσεις της.
Η RSA και η PRO ASYL συνέστησαν στο Συμβούλιο της Ευρώπης να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στα παρακάτω στοιχεία κατά την εποπτεία της εκτέλεσης της απόφασης Safi σχετικά με την υπόθεση του ναυαγίου του Φαρμακονησίου:
Προστασία του δικαιώματος στη ζωή
- Μέτρα για την επικαιροποίηση του κανονιστικού πλαισίου που ρυθμίζει τις επιχειρήσεις του Λιμενικού Σώματος σε σχέση με την προστασία συνόρων και την έρευνα και διάσωση, σε πλήρη συμμόρφωση με τα τρέχοντα πρότυπα, για παράδειγμα τον Κανονισμό 656/2014 και την Οδηγία για τις Διαδικασίες Ασύλου. Μια τέτοια αναθεώρηση είναι απαραίτητη για να διασφαλιστεί η ορθή και επαρκής καθοδήγηση ως προς την αξιολόγηση της φάσης κινδύνου και τη διασφάλιση της ζωής και της ακεραιότητας των τρίτων επιβαινόντων κατά τη διαχείριση περιστατικών που αφορούν πρόσφυγες στη θάλασσα, καθώς και την εγγύηση της πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου.
- Μέτρα που θα διασφαλίζουν επαρκείς και κατάλληλες υπηρεσίες διερμηνείας για την αποτελεσματική επικοινωνία των ανθρώπων με το Ενιαίο Κέντρο Συντονισμού Έρευνας & Διάσωσης (ΕΚΣΕΔ), την τηλεφωνική γραμμή 112 και τα εμπλεκόμενα σκάφη του Λιμενικού Σώματος.
- Μέτρα που θα διασφαλίζουν ότι τηρείται η υποχρέωση για την πλήρη οπτικοακουστική καταγραφή των επιχειρήσεων του Λιμενικού και της πορείας των σκαφών, για τη βελτίωση του συντονισμού τους, την αποτροπή περιστατικών αυθαιρεσίας και την αποτελεσματική διερεύνηση των καταγγελιών.
- Μέτρα για να παύσουν άμεσα οι πρακτικές διακινδύνευσης της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα από τις ελληνικές αρχές, όπως η αλόγιστη χρήση όπλων, οι επαναπροωθήσεις (push backs) και η εγκατάλειψη ανθρώπων σε πλωτές σχεδίες.
Αποτελεσματική διερεύνηση πράξεων και παραλείψεων του Λιμενικού Σώματος
- Μέτρα που θα διασφαλίζουν ότι ο αρμόδιος φορέας για τη δίωξη λιμενικών υπαλλήλων, η Εισαγγελία Ναυτοδικείου Πειραιά, θα παρεμβαίνει άμεσα στις περιπτώσεις περιστατικών όπου εμπλέκεται το Λιμενικό Σώμα και δεν θα διενεργούνται προανακριτικές πράξεις από λιμενικούς υπαλλήλους σε τέτοιες περιπτώσεις.
- Μέτρα που θα διασφαλίζουν τη λήψη καταθέσεων μαρτύρων από το σύνολο των επιβαινόντων, άλλως από ικανό αριθμό, με κατάλληλο, πιστοποιημένο και ανεξάρτητο διερμηνέα σε γλώσσα που κατανοούν.
- Μέτρα που θα διασφαλίζουν ότι οι αυτοψίες, οι πραγματογνωμοσύνες και οι ιατροδικαστικές εκθέσεις θα πληρούν τα εχέγγυα ανεξαρτησίας και αξιοπιστίας, σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες.
- Μέτρα που θα διασφαλίζουν την αξιοποίηση των ψηφιακών δεδομένων, όπου αυτά είναι διαθέσιμα, στην ποινική διερεύνηση των υποθέσεων.
Αντιμετώπιση των επιζώντων ναυαγίων με αξιοπρέπεια
- Μέτρα που θα διασφαλίζουν ότι οι επιζώντες ναυαγίων θα παραπέμπονται άμεσα σε κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης και υποστηρικτικές υπηρεσίες και δεν θα τίθενται υπό κράτηση. Αυτό περιλαμβάνει τη de facto στέρηση της ελευθερίας στο πλαίσιο των διαδικασιών υποδοχής και αναγνώρισης.
- Μέτρα που θα διασφαλίζουν την άμεση καταγραφή των αγνοουμένων, την άμεση λήψη δειγμάτων DNA και τη χορήγηση πιστοποιητικών αγνοουμένων στους συγγενείς.
Διαβάστε την ανάλυση και τις συστάσεις μας εδώ.
