Πρόσφυγες χωρίς ταυτοποιητικά έγγραφα
Ανάγκη άμεσης επίλυσης των τεχνικών προβλημάτων στην Υπηρεσία Ασύλου
Χωρίς πρόσβαση σε βασικά δικαιώματα και εκτεθειμένοι σε απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης όπως την αστεγία, την πείνα, την φτώχεια και την μη πρόσβαση ή συνέχιση επειγουσών ιατρικών εξετάσεων, θεραπειών και φαρμακευτικών αγωγών, βρίσκεται εδώ και μήνες ένας σημαντικός αριθμός αιτούντων άσυλο και δικαιούχων διεθνούς προστασίας, καθώς δεν τους έχουν χορηγηθεί τα απαραίτητα ταυτοποιητικά έγγραφα. Η Υπηρεσία Ασύλου, ως αρμόδια υπηρεσία έκδοσης, τους ενημερώνει γραπτώς ή προφορικώς ότι αδυνατεί να χορηγήσει το δελτίο αιτούντος διεθνή προστασία (ΔΑΔΠ), επικαλούμενη «τεχνικά προβλήματα» σχετιζόμενα με την έλλειψη υλικού ή την αδυναμία απόδοσης Προσωρινού Αριθμού Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού (ΠΑΑΥΠΑ).
Τεχνικά προβλήματα σχετικά με το σύστημα απόδοσης ΠΑΑΥΠΑ
Το πρόβλημα σχετικά με την απόδοση του Προσωρινού Αριθμού Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού (ΠΑΑΥΠΑ), ο οποίος εισήχθη αφότου η Ελληνική Κυβέρνηση κατήργησε το δικαίωμα των αιτούντων άσυλο σε Αριθμό Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (ΑΜΚΑ) το καλοκαίρι του 2019, ξεκίνησε να εντοπίζεται στις αρχές του χρόνου και πιο μαζικά από τον Απρίλιο του 2022. Ανέκυψε στη διασύνδεση των εμπλεκόμενων υπηρεσιών στο πληροφοριακό σύστημα «Αλκυόνη» και συγκεκριμένα μετά την συμμετοχή της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Κοινωνικής Ασφάλισης (ΗΔΙΚΑ ΑΕ), η οποία είχε ως στόχο την αυτόματη απόδοση ΠΑΑΥΠΑ σε όλους τους αιτούντες άσυλο. Η ΗΔΙΚΑ αναγνωρίζει τα προσωπικά στοιχεία των δικαιούχων από πιθανή προηγούμενη έκδοση ΠΑΑΥΠΑ, ΑΜΚΑ ή Προσωρινού Αριθμού Κοινωνικής Ασφάλισης (ΠΑΜΚΑ). Σε αυτές τις περιπτώσεις το σύστημα αναφέρει ότι υπάρχει ήδη αριθμός ασφάλισης και δεν επιτρέπει την έκδοση ΠΑΑΥΠΑ, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να εκδοθούν τα ταυτοποιητικά έγγραφα. Για να αποδοθεί νέος αριθμός ΠΑΑΥΠΑ και αρά να χορηγηθεί ΔΑΔΠ, πρέπει πρώτα να καταργηθεί ο προϋπάρχων αριθμός κοινωνικής ασφάλισης.
Μεταξύ των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν αυτό το «τεχνικό πρόβλημα» είναι διάφορες περιπτώσεις σε διαφορετικά στάδια της διαδικασίας ασύλου. Ενδεικτικά, μπορεί να αφορά στους κάτωθι:
* Όσοι έλαβαν ΠΑΜΚΑ για τον εμβολιασμό τους κατά του COVID-19 πριν την έκδοση και απόκτηση ΠΑΑΥΠΑ,
* Όσοι πήραν απορριπτική απόφαση ασύλου και το ΠΑΑΥΠΑ τους απενεργοποιήθηκε αλλά κατέθεσαν μεταγενέστερο αίτημα
* Όσοι έχουν λάβει θετική απόφαση αποδοχής της αίτησης ασύλου αλλά δεν διαθέτουν ΔΑΔΠ (π.χ επειδή είναι κρατούμενοι) είναι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες που έχουν επιστραφεί από άλλα κράτη μέλη της ΕΕ και δεν είχαν ποτέ λάβει άδειες παραμονής στην Ελλάδα, άτομα που το καθεστώς προστασίας είχε ανακληθεί ενώ αργότερα έλαβαν (νέο) καθεστώς προστασίας αλλά και όσοι έλαβαν θετική απόφαση στη συνέχεια από μεταγενέστερο αίτημα.
Πρόσφυγες στερούμενοι των βασικών δικαιωμάτων τους
Αντί για ΔΑΔΠ, τα γραφεία της Υπηρεσίας Ασύλου εκδίδουν στους δικαιούχους είτε «βεβαιώσεις αιτούντος άσυλο» είτε «βεβαιώσεις δικαιούχου διεθνούς προστασίας». Σε αυτές τις βεβαιώσεις αναγράφονται τα στοιχεία και το καθεστώς των ενδιαφερομένων, καθώς και το γεγονός ότι δεν είναι δυνατή η χορήγηση της κάρτας ασύλου, λόγω «τεχνικού προβλήματος». Σύμφωνα με πληροφορίες, σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, δεν χορηγείται καν αυτή η βεβαίωση. Έχει δε παρατηρηθεί στις βεβαιώσεις να αναγράφονται λανθασμένα τα στοιχεία των δικαιούχων σχετικά με την κατάσταση τους στο άσυλο δημιουργώντας περαιτέρω προβλήματα.
Το ΔΑΔΠ είναι ζωτικής σημασίας για τους αιτούντες άσυλο και τους δικαιούχους διεθνούς προστασίας, καθώς αποδεικνύει την ταυτότητα του κατόχου και την νομιμότητα της διαμονής του στην Ελλάδα. Οι προαναφερόμενες βεβαιώσεις δεν αναγνωρίζονται από δημόσιους φορείς όπως η Αστυνομία, τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ), οι ΔΟΥ, τα Δημόσια Νοσοκομεία κλπ ως ταυτοποιητικά έγγραφα. Επίσης, οι βεβαιώσεις δεν περιλαμβάνουν ΠΑΑΥΠΑ ή ΑΜΚΑ, αριθμούς απαραίτητους για μια σειρά διοικητικών ενεργειών και ιδίως για την απρόσκοπτη πρόσβαση των κατόχων τους σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Πρακτικά, οι άνθρωποι, ασχέτως από το καθεστώς τους ως αιτούντων άσυλο ή δικαιούχων διεθνούς προστασίας, αδυνατούν να μισθώσουν κατοικία, να εργαστούν, να ανοίξουν τραπεζικό λογαριασμό, να υπογράψουν υπεύθυνες δηλώσεις και να θεωρήσουν το γνήσιο της υπογραφής τους στα ΚΕΠ, ενώ παρεμποδίζεται και η πρόσβασή τους σε νομική συνδρομή και εκπροσώπηση. Η πλήρης έλλειψη ταυτοποιητικών εγγράφων παρακωλύει την πρόσβασή τους στη δημόσια εκπαίδευση, την απόκτηση ΑΦΜ ή την μεταβολή των στοιχείων τους στην εφορία. Τέλος, τελούν υπό τον συνεχή κίνδυνο σύλληψης και κράτησης, αφού δεν έχουν στην κατοχή τους ταυτοποιητικό έγγραφο που να φέρει φωτογραφία τους και τα στοιχεία τους. Οι βεβαιώσεις της Υπηρεσίας Ασύλου δεν παρέχουν οποιαδήποτε προστασία από τη σύλληψη και την κράτηση.
Περαιτέρω, οι αιτούντες άσυλο δεν μπορούν να προβούν ούτε στην απαραίτητη ταυτοποίηση ώστε να αρχίσουν / συνεχίσουν να λαμβάνουν οικονομικό βοήθημα (cash assistance). Σε περιπτώσεις φιλοξενούμενων στο στεγαστικό πρόγραμμα για αιτούντες διεθνή προστασία «ΕΣΤΙΑ ΙΙ», κινδυνεύουν με τη διακοπή της στέγασης τους και εκτίθενται σε κίνδυνο αστεγίας. Οι, δε, δικαιούχοι διεθνούς προστασίας δεν μπορούν να υποβάλουν αίτημα για έκδοση άδειας διαμονής (ΑΔΕΤ) ή ταξιδιωτικού εγγράφου, καθώς οι αστυνομικές αρχές ζητούν την επίδειξη έγκυρου ΔΑΔΠ. Παράλληλα, αποκλείονται από τα κοινωνικά επιδόματα και το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα (πρώην ΚΕΑ) ή αδυνατούν να εγγραφούν στο πρόγραμμα ένταξης HELIOS (Hellenic Integration Support for Beneficiaries of International Protection).
Οργανώσεις και δικηγόροι καταγγέλλουν την αδράνεια του κράτους
Οι διαβεβαιώσεις των αρμόδιων αρχών ότι τα τεχνικά προβλήματα θα επιλύονταν εντός του περασμένου Αυγούστου με την ολοκλήρωση της τροποποίησης της υπάρχουσας ΚΥΑ (717/31.01.2020, Β’ 199) δεν έχουν υλοποιηθεί μέχρι και σήμερα. Η τροποποίηση αυτή προβλέπει τη δυνατότητα μετατροπής του ΠΑΜΚΑ σε ΠΑΑΥΠΑ ή ΑΜΚΑ και σύμφωνα με πληροφορίες αναμένεται να ολοκληρωθεί τις επόμενες εβδομάδες, χωρίς ωστόσο να είναι γνωστό εάν θα επιλυθούν άμεσα τα προβλήματα ή θα απαιτηθεί περισσότερος χρόνος για να αντιμετωπιστούν τεχνικά ζητήματα. Σε κάθε περίπτωση, το πρόβλημα αυτό, το οποίο είναι σε γνώση των εμπλεκόμενων αρχών εδώ και μήνες, θα οδηγήσει εκ των πραγμάτων σε συσσώρευση υποθέσεων, όπου μεγάλος αριθμός αιτούντων άσυλο και δικαιούχων διεθνούς προστασίας, θα αναμένουν για ακόμα περισσότερους μήνες την απόκτηση των εγγράφων που δικαιούνται και την πρόσβαση σε βασικά δικαιώματα.
Οργανώσεις προάσπισης των δικαιωμάτων των προσφύγων, μεταξύ των οποίων και η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA), αλλά και ιδιώτες δικηγόροι, έχουν απευθυνθεί στις αρμόδιες αρχές για την άμεση επίλυση αυτών των προβλημάτων και έχουν καταθέσει σχετικές αναφορές στον Συνήγορο του Πολίτη, που με παρεμβάσεις του έχει ζητήσει την επίλυση του ζητήματος. Σε σχετική απάντηση της η Υπηρεσία Ασύλου (514277/05.09.2022) αναφέρει ότι: «Ζητήματα όπως τα ανωτέρω αναφερόμενα θα επιλυθούν οριστικά μετά την έκδοση της νέας ΚΥΑ από το Υπουργείο Εργασίας, για τον Α.Μ.Κ.Α και της νέας ΚΥΑ για τον Π.Α.Α.Υ.Π.Α από το Υπουργείο μας, όπου αναμένονται στο αμέσως επόμενο διάστημα. Με τις νέες διαδικασίες, ανάλογα με το καθεστώς του αιτούντα θα γίνεται μετάπτωση Α.Μ.Κ.Α σε Π.Α.Α.Υ.Π.Α και αντιστρόφως». Ωστόσο, το πρόβλημα στις περισσότερες περιπτώσεις και τουλάχιστον όσον αφορά τα ζητήματα έκδοσης ΠΑΑΥΠΑ δεν έχει ακόμα επιλυθεί.
Με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 605869/2022 των Υπουργών Παιδείας και Θρησκευμάτων, Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Υγείας και Προστασίας του Πολίτη, Μετανάστευσης και Ασύλου και Ψηφιακής Διακυβέρνησης “Ρυθμίσεις για τη διασφάλιση της πρόσβασης των αιτούντων διεθνούς προστασίας στις υπηρεσίες υγείας, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την κοινωνική ασφάλιση και την αγορά εργασίας Έκδοση Π.Α.Α.Υ.Π.Α. (ΦΕΚ Β’ 5392/19.10.2022)” με έναρξη ισχύος από 1.11.2022 και εφόσον εφαρμοστεί, αναμένεται να καλυφθούν οι δυσχέρειες αυτές, χωρίς, ωστόσο, να γνωρίζουμε τον πραγματικό χρόνο απόδοσης απαραίτητων ταυτοποιητικών εγγράφων σε όλες τις εκκρεμούσες σχετικές υποθέσεις.
Χαρακτηριστικά αναφέρουμε την περίπτωση του Χαλέντ* από την Συρία, ο οποίος βρίσκεται στη χώρα από το 2019 και έλαβε καθεστώς διεθνούς προστασίας μόλις τον Αύγουστο του 2022 μετά από μεταγενέστερο αίτημα, ωστόσο, μέχρι και σήμερα δεν μπορεί να αιτηθεί ΑΔΕΤ. Ελλείψει ταυτοποιητικών εγγράφων, στερείται οποιασδήποτε πρόσβασης στα εκ του νόμου κατοχυρωμένα δικαιώματά του ως δικαιούχου προσφυγικού καθεστώτος στην Ελλάδα. Ως θύμα βασανιστηρίων με ψυχολογικά προβλήματα, χρήζει ψυχοφαρμακευτικής αγωγής, όμως ο ΠΑΑΥΠΑ του έχει απενεργοποιηθεί και οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης επιδεινώνουν την κατάστασή του.
«Εδώ και πάνω από 1,5 χρόνο δεν λειτουργεί πια το ΠΑΑΥΠΑ μου, από τότε που έλαβα την αρνητική απόφαση στο πρώτο αίτημα ασύλου που είχα υποβάλει. Μένω σε έναν καταυλισμό όπου με έχουν ενημερώσει ότι θα πρέπει να αποχωρήσω αφού πλέον αναγνωρίστηκα ως πρόσφυγας. Πριν ένα μήνα, επικοινώνησα με το πρόγραμμα HELIOS για να γραφτώ αλλά μου είπαν να περιμένω τηλεφώνημά τους και χωρίς χαρτιά δεν μπορώ να προχωρήσω την διαδικασία. Δεν μπορώ ούτε να δουλέψω – ούτε καν να βγάλω ΑΦΜ. Δεν είμαι καλά ψυχολογικά. Δεν μπορώ να βγάλω ούτε κάρτα ανέργων για τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Ήμουν πολλούς μήνες χωρίς χαρτιά γιατί απέρριψαν το αίτημα ασύλου μου αρχικά, αλλά τώρα που πήρα άσυλο πάλι χωρίς χαρτιά είμαι. Είχα πολλά όνειρα για την ζωή μου στην Ελλάδα αλλά σκορπίστηκαν στον αέρα.“
