Την προηγούμενη χρονιά τα νησιά του Β. Αιγαίου έζησαν με δραματικό τρόπο τις τελευταίες ίσως στιγμές και συνέπειες της Τοξικής συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας. Περίπου 41.500 άνθρωποι βρίσκονται σήμερα στοιβαγμένοι σε πρόχειρα καταλύματα μέσα, γύρω και έξω από τα πέντε ΚΥΤ (hotspots) στα νησιά του Αιγαίου. Μετά από τις πολύμηνες αντιδράσεις οι κάτοικοι συγκρούονται με σφοδρότητα επί ημέρες με τις δυνάμεις των ΜΑΤ ενάντια στην κατασκευή νέων κέντρων – γεγονός πρωτόγνωρο στη σύγχρονη ιστορία των νησιών. Ακολουθούν οι εκβιαστικοί χειρισμοί της Τουρκίας που ενθαρρύνει τη διάσχιση των συνόρων από χιλιάδες πρόσφυγες και επιτείνει το κλίμα ασφυκτικής πίεσης στους νησιώτες. Ακροδεξιές ομάδες συνεπικουρούμενες από ευρωπαίους νεοναζί αναλαμβάνουν πλέον τον έλεγχο, ξυλοκοπούν και τρομοκρατούν πολίτες, όσους υποστηρίζουν τους πρόσφυγες και μέλη ΜΚΟ. Ο τρόμος είναι πλέον καθημερινότητα.
“Η ΕΕ είναι συνυπεύθυνη για το γεγονός ότι το κλίμα στα νησιά έχει αλλάξει. Αντί να υποστηρίξει τη Λέσβο και τα άλλο νησιά, ανέχθηκε την εφαρμογή αυστηρότερης πολιτικής ασύλου από τις ελληνικές κυβερνήσεις . Οι πρόσφυγες θέλουν να πάνε στην Ευρώπη. Αλλά η Ευρώπη μας άφησε μόνους και απλά παρακολουθεί την παραβίαση των δικαιωμάτων των προσφύγων, καθώς παρουσιάζονται πλέον ως εχθροί. Με αυτόν τον τρόπο, η Ευρώπη αποδέχεται ότι η κοινωνία μας εδώ στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες ριζοσπαστικοποιείται μέσω της ξενοφοβίας και του ρατσισμού”
Έφη Λατσούδη, Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο, Βραβείο Nansen ( UNHCR)
Η επιτακτική ανάγκη για μία ριζικά διαφορετική πολιτική προσέγγιση από την υπάρχουσα κερδίζει ολοένα περισσότερο χώρο στις θυμωμένες και εξαντλημένες τοπικές κοινωνίες. Προς ποια κατεύθυνση όμως?
Είναι ξεκάθαρο ότι η νέα κυβέρνηση προεκλογικά εργαλειοποίησε και προπαγάνδισε το προσφυγικό ως ζήτημα που επιλύεται σχετικά απλά εφόσον η ίδια ως μελλοντική κυβέρνηση εφαρμόσει γενικευμένα πολιτικές αποτροπής, αυστηροποίησης και αποθάρρυνσης (σύνορα, συνθήκες υποδοχής, νομικό πλαίσιο και διαδικασίες). Ωστόσο οι εξαγγελίες διαψεύστηκαν και έτσι σήμερα ζούμε ένα διπλό αδιέξοδο. Από τη μία πλευρά η Τουρκία να διαπραγματεύεται την επόμενη συμφωνία χρησιμοποιώντας ως μοχλό πίεσης τους προσωρινά διαμένοντες εκεί πρόσφυγες και μετανάστες. Και από την άλλη πλευρά η Ελλάδα να έχει αποδεχθεί τον ρόλο του φύλακα των συνόρων της Ευρώπης και να ακολουθεί ολοένα και περισσότερο στρατιωτικά και κατασταλτικά στα σύνορα μετατρέποντας τα νησιά σε στρατιωτικές περιοχές υψηλού ρίσκου.
Η τοξική συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας αρχικά παρουσιάστηκε ως έκτακτη λύση και προπαγανδίστηκε ότι με την εφαρμογή της θα μειωθούν οι θάνατοι στη θάλασσα.
Στην πραγματικότητα η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, εργαλειοποίησε τον φόβο ενισχύοντας τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, δημιούργησε μια ζώνη εξαίρεσης δικαιωμάτων στα νησιά του Αιγαίου και έδωσε χρήματα και ισχύ στην Τουρκία. Ο Ερντογάν χρησιμοποιώντας αυτή την εξουσία που του έδωσαν πιέζει σήμερα την ΕΕ. για να κρατήσει τους πρόσφυγες μακριά από την Ευρώπη. Από μόνο του αυτό είναι κυνικό, πολύ περισσότερο αν σκεφτεί κανείς και το ρόλο της Τουρκίας στη Συριακή διαμάχη και τις πολεμικές επιχειρήσεις που οδήγησαν πολύ κόσμο στην προσφυγιά. Κι ακόμη περισσότερο, αν σκεφτούμε ότι η συμφωνία απαιτούσε να θεωρείται η Τουρκία ασφαλής τρίτη χώρα, ενώ ειδικά μετά την απόπειρα πραξικοπήματος έχει καταλύσει στοιχειώδη δημοκρατικά δικαιώματα στο εσωτερικό της.
Όπως έχουμε δηλώσει σταθερά τα τέσσερα προηγούμενα χρόνια, η κληρονομιά της μη λειτουργικής πλέον τοξικής Συμφωνίας ΕΕ Τουρκίας μας αφήνει:
- Ισχυρό έλλειμμα εμπιστοσύνης των πολιτών προς τις εξαγγελίες και τις κυβερνητικές προτάσεις και εκ βαθέων συντηρητικοποίηση με ξενοφοβικά χαρακτηριστικά των τοπικών κοινωνιών που έχουν εξαντληθεί μετά από τέσσερα χρόνια διαρκούς πίεσης από τις εδραιωμένες συνέπειες της τοξικής συμφωνίας. Πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου από νησιά αλληλεγγύης και ανθρωπιάς, έχουν μετατραπεί σε τόπους που πλέον το προσφυγικό-μεταναστευτικό ιεραρχείται από τους κατοίκους των νησιών ως το σημαντικότερο πρόβλημα σε ποσοστό 79%, υπερδιπλάσιο σε σχέση με τα υπόλοιπα προβλήματα. Η πεποίθηση ότι η γενικότερη κατάσταση των νησιών κινείται σε λάθος κατεύθυνση (ποσοστό 81%). Τα νησιά έχουν επηρεαστεί αρνητικά στη διαχείριση του προσφυγικού/ μεταναστευτικού ζητήματος σε ποσοστό 90% και ότι αρνητική είναι συμβολή της ΕΕ σε ποσοστό 91%, του ελληνικού κράτους 87% των Ηνωμένων Εθνών 70% και των ΜΚΟ στo 77% .
- Οι πρόσφυγες συνθλίβονται ανάμεσα στα παιχνίδια της Τουρκίας για να διαπραγματευτεί με τη Δύση και στην ξενοφοβική πολιτική της ΕΕ. Τα κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίσης (hotspots) έχουν μετατραπεί σε ατελείωτες φαβέλες. Δεκάδες χιλιάδες αιτούντες άσυλο υποχρεώνονται να ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε συνθήκες όπου επικρατεί η ανασφάλεια, η εξαθλίωση και η γενικευμένη οριακή επιβίωση ψυχολογικά και βιολογικά. Πρόκειται για μια κατάσταση όπου η πανδημία του Covid 19 μπορεί να προκαλέσει εξαιρετικά απρόβλεπτες συνέπειες και να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις για την υγεία των χιλιάδων ανθρώπων που είναι παγιδευμένοι σε αυτές τις απαράδεκτες συνθήκες.Είναι βασικό καθήκον να λάβουμε όλα τα απαραίτητα μέτρα για να αποφύγουμε τη διάδοση του Covid 19 σε όλο τον πληθυσμό, συμπεριλαμβανομένων των προσφύγων. Στα πέντε hotspots η πρόσβαση στην ιατρική περίθαλψη είναι ανεπαρκής, δεν υπάρχει αρκετός χώρος και υποδομές για διατήρηση της συνιστώμενης απόστασης του 1- 2 μ. στην καθημερινή διαβίωση ενώ ακόμα και το επιμελές πλύσιμο το χεριών δεν είναι εφικτό. Ο ιός χρησιμοποείται ως επιχείρημα για την μετατροπή των υφιστάμενων κέντρων σε κλειστές δομές αντί να προβλεφθεί η άμεση μεταφορά των προσφύγων σε ασφαλή τόπο διαμονής. Δυστυχώς μέχρι στιγμής η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε μέτρα που λειτουργούν προς την αντίθετη επικίνδυνη κατεύθυνση: περίφραξη και περιορισμό στην κίνηση των προσφύγων που ζουν στα hotspots προκειμένου να γίνει η διαχείριση της εξάπλωσης του Covid 19. Στην Ευρώπη οι πρόσφυγες για άλλη μία φορά εξαιρούνται από την προστασία.
- Οι συνεχείς αλλαγές στη νομοθεσία όλα αυτά τα χρόνια μαζί με τις πλέον πρόσφατες αποδόμησαν το προσφυγικό δίκαιο και τις δικονομικές εγγυήσεις του για μια δίκαιη εξατομικευμένη διαδικασία.
Πρόσφατα η Κυβέρνηση για να αντιμετωπίσει μία ακόμη τεχνητή πολιτική κρίση με την Τουρκία αποστέρησε τους νεοεισερχομένους από το δικαίωμα να αιτηθούν διεθνή προστασία και σήμερα οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται σε μία μαύρη τρύπα δικαιωμάτων χωρίς να γνωρίζει κανείς ποια λύση θα εφαρμοστεί.
Το πολιτικό αδιέξοδο της Ευρώπης έχει επανέλθει δριμύτερο από το 2016. Κορυφώνεται τέσσερα χρόνια μετά μέσα στην υπάρχουσα νομική και ανθρωπιστική καταστροφή στην Ελλάδα. Τις τελευταίες εβδομάδες, οι πρόσφυγες αντιμετωπίζονται ως «εχθρικός στρατός» από την Ελλάδα και την ΕΕ και αντιμετωπίζονται με πλήρη στρατιωτικά μέσα, δημιουργώντας ένα αρνητικό προηγούμενο για την ευρωπαϊκή σύγχρονη ιστορία. Επιπλέον, μια πανδημία απειλεί να εξελιχθεί σε μια θανατηφόρα καταστροφή για όσους έχουν ανάγκη προστασίας.
Η αντίδραση στην δραματική αποτυχία της τοξικής συμφωνίας 2016 δεν μπορεί να είναι η υιοθέτηση μιας ακόμα συμφωνίας με τον Ερντογάν! Πρέπει να υιοθετηθούν νέες πολιτικές ενέργειες, ριζικά διαφορετικές από την απλοποιημένη και αδιέξοδη επιλογή της αποτροπής και στρατιωτικοποίησης των εξωτερικών συνόρων. Πρέπει να προχωρήσουμε σε λύσεις που σέβονται τους πρόσφυγες και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η κατάσταση στα hotspots στα νησιά απειλεί ανθρώπινες ζωές. Προκειμένου να αποφευχθεί η πλήρης κατάρρευση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αυτού της υγείας, επιβάλλεται ένα πρόγραμμα μεταφοράς σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ!
Η πλέον επείγουσα και ρεαλιστική λύση προς το παρόν είναι να ανοίξουν οι διαδικασίες για την καταχώριση αιτήσεων ασύλου στην Ελλάδα και να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός μετεγκατάστασης ευρείας κλίμακας στα κράτη μέλη της ΕΕ.
“1500 παιδιά είναι διατεθειμένες να υποδεχθούν χώρες μέλη της ΕΕ μετά από σχετική συμφωνία. Αυτή είναι μόνο μια ελάχιστη χειρονομία. Η ανθρωπιά και τα ανθρώπινα δικαιώματα επιβάλουν πιο δραστικά βήματα. Δεν θα υπάρξει βελτίωση στα νησιά. Το σύστημα κατέρρευσε. Όλα τα παιδιά πρέπει να γίνουν δεκτά σε άλλα κράτη της ΕΕ – τώρα! Κανένας από τους σχεδόν 41.500 ανθρώπους στα απάνθρωπα κέντρα των νησιών δεν πρέπει να μείνει πίσω. Δεν υπάρχει ασφάλεια, δεν υπάρχει ανθρώπινη αξιοπρέπεια εκεί. Η μετάδοση της πανδημίας καθιστά την κατάσταση ακόμα πιο δραματική – πρέπει να δράσουμε τώρα!”Νατάσα Στραχίνη, Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο, δικηγόρος
Το χρονολόγιο επικεντρώνεται σε μια σειρά σημαντικών εξελίξεων σε σχέση με την πολιτική της κυβέρνησης αναφορικά με την αποσυμφόρηση των hotspot στα νησιά του Αιγαίου και τη δημιουργία κλειστών κέντρων, όπως επίσης τις αντιδράσεις των κατοίκων. Το χρονολόγιο επικεντρώνεται στις εξελίξεις μετά την αλλαγή της κυβέρνησης τον Ιούλιο του 2019 και περιλαμβάνει διαμαρτυρίες των κατοίκων της ενδοχώρας κατά των μετακινήσεων προσφύγων από τα νησιά.
Χρονολόγιο των επιθέσεων εναντίον εθελοντών, μελών ανθρωπιστικών οργανώσεων, δημοσιογράφων και προσφυγικών δομών στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου στα τέλη Φεβρουαρίου και τον Μάρτιο του 2020.
Σχεδόν 41.500 παιδιά, γυναίκες και άνδρες βρίσκονται εγκλωβισμένοι στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου σε δεινή ανθρωπιστική κρίση ενώ παράλληλα έχει αυξηθεί σημαντικά στην τοπική κοινωνία η ξενοφοβία κα ο θυμός απέναντι σε όσους δείχνουν την αλληλεγγύη τους στους πρόσφυγες. Τη Δευτέρα 16 Μαρτίου 2020, ένα επτάχρονο αγόρι από το Αφγανιστάν έχασε τη ζωή του σε πυρκαγιά στο ΚΥΤ (hotspot) της Μόριας στη Λέσβο. Καθώς ο υπόλοιπος κόσμος προσπαθεί να προστατευθεί από την πανδημία του κορονοϊού COVID-19, χιλιάδες πρόσφυγες έχουν παγιδευτεί στα νησιά χωρίς ελεύθερη πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας, εκτεθειμένοι σε πλήρως ανθυγιεινές συνθήκες και αναπόφευκτο συνωστισμό. Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο μίλησε με πρόσφυγες στα νησιά ζητώντας να μάθουμε τι σκέφτονται για τις πρόσφατες εξελίξεις στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας.
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο υπόλοιπος κόσμος πρέπει να στηρίξουν την Ελλάδα»
Οι ιατρικές υπηρεσίες είναι ήδη περιορισμένες, εάν αυτές κλείσουν, αν οι οργανώσεις αυτές δεν είναι σε θέση να βοηθήσουν τους πρόσφυγες, ακόμη και με τις λίγες δυνάμεις τους, αυτό θα ήταν καταστροφικό. Ξέρω ότι υπάρχουν πολλοί πρόσφυγες στην Μόρια που είναι άρρωστοι αλλά δεν έχουν πρόσβαση σε ιατρική βοήθεια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο υπόλοιπος κόσμος πρέπει να στηρίξουν ολοένα και περισσότερο την Ελλάδα, ώστε να μπορεί να υποστηρίξει τους πρόσφυγες. Η Ελλάδα έχει τα δικά της προβλήματα, τις δικές της προκλήσεις, εάν μείνει μόνη με τόσους πρόσφυγες, τα πράγματα θα χειροτερέψουν.
«Δεν ξέρουμε πώς θα τελειώσει όλο αυτό»
Πολλοί εθελοντές εγκατέλειψαν το νησί [μετά τις επιθέσεις εναντίον τους], γι ‘αυτό δεν ξέρουμε ποιος μπορεί να βοηθήσει τώρα, ποιος θα βοηθήσει αργότερα, πώς θα τελειώσει όλο αυτό. Οι πρόσφυγες χρησιμοποιούνται ως μέρος του πολιτικού παιχνιδιού μεταξύ Τουρκίας και Ευρώπης όπως και πριν. Πάντα έτσι γινόταν, εμείς οι πρόσφυγες ήμασταν ένα εργαλείο, αλλά τώρα το παιχνίδι αυτό είναι τόσο ξεκάθαρο, τόσο προφανές. Αγαπώ την Ελλάδα και ελπίζω ότι θα είναι σύντομα σε μια καλύτερη οικονομική κατάσταση και πιο ασφαλής. Δεν θέλω να δω τη χώρα αυτή να βρεθεί εν μέσω συγκρούσεων.
«Η κατάσταση είναι απάνθρωπη και περίπλοκη»
Οι πρόσφυγες θέλουν να φύγουν από το νησί, αλλά η αστυνομία δεν τους αφήνει να μετακινηθούν στην ενδοχώρα. Η κατάσταση είναι απάνθρωπη και περίπλοκη. Είναι ντροπή για την Ευρώπη. Είμαι εδώ και τρία χρόνια στην Ελλάδα και δεν έχω τίποτα. Το περισσότερο χρόνο, μένω σε μια σκηνή. Σας παρακαλούμε σταματήστε τις συγκρούσεις. Θέλουμε ειρήνη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Δεν χρειαζόμαστε περισσότερες διαμάχες. Πρέπει να βρεθεί άμεσα μία λύση. Οι πρόσφυγες πρέπει να έχουν το δικαίωμα ελεύθερης μετακίνησης [προκειμένου να βρουν ασφαλές μέρος].
«Ο Ερντογάν χρησιμοποιεί πρόσφυγες σαν όπλο»
Οι πρόσφυγες στο Έβρο βρίσκονται μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και του Ερντογάν και βλέπουν ανθρώπους που προσπαθούν να τους σταματήσουν να προχωρήσουν. Τότε γίνονται και οι ίδιοι βίαιοι. Ο Ερντογάν τους χρησιμοποιεί σαν όπλο. ΄Οταν είδα τις ειδήσεις χθες, έκλαψα. Ξέρω ότι είναι πεινασμένοι και κρυώνουν. Η κατάσταση δεν είναι καλή για τον ελληνικό λαό. Δεν υπάρχει τίποτα για εμάς εδώ. Οι πρόσφυγες δεν θέλουν να μείνουν στην Ελλάδα. Τις τελευταίες ημέρες όλο και περισσότεροι άνθρωποι είναι εξαγριωμένοι εναντίον μας. Κάποιος με πλησίασε και μου είπε: «Πρέπει να επιστρέψεις στη χώρα σου». Είμαι εδώ επειδή δεν μπορώ να βρίσκομαι στη χώρα μου.
«Κινούμαστε σε ομάδες για να προστατευθούμε»
Αισθάνομαι παγιδευμένος. Είμαι βέβαιος ότι είμαι παγιδευμένος εδώ. Θέλω να φύγω από το νησί με οποιονδήποτε τρόπο. Τις τελευταίες ημέρες κάτοικοι του νησιού επιτίθενται λεκτικά και σωματικά στους πρόσφυγες από το hotspot. Για τα λόγο αυτό, κανείς από εμάς δεν κυκλοφορεί μόνος του έξω. Κινούμαστε σε ομάδες για να προστατευθούμε. Ακούσαμε στις ειδήσεις ότι στα σύνορα στον Έβρο σκότωσαν πρόσφυγες. Δεν γνωρίζουμε αν αυτό ισχύει ή όχι. Είμαι τόσο μπερδεμένος με αυτήν την κατάσταση. Ζώντας σε αυτό το νησί αισθάνομαι σαν να βρίσκομαι σε ένα δωμάτιο, χωρίς παράθυρα, χωρίς πόρτες. Δεν μπορώ να αναπνεύσω καλά ούτε να κοιμηθώ καλά.
