Η «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο» (RSA) και το PRO ASYL στο πλαίσιο της εκστρατείας #StopTheToxicDeal δημοσιεύουν το πέμπτο θέμα, το οποίο αφορά στην Τουρκία ως “ασφαλή τρίτη χώρα”.
Η ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΗΣ “ΑΣΦΑΛΟΥΣ ΤΡΙΤΗΣ ΧΩΡΑΣ” ΩΣ ΤΡΟΠΟΣ ΑΠΟΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΩΝ ΡΟΩΝ – ΜΙΑ ΠΛΗΓΗ ΣΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ
#StopTheToxicDeal
Η εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης («συμφωνίας») μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) και της Τουρκίας είχε τοξικές και οδυνηρές συνέπειες όχι μόνο πάνω στις ζωές και τα δικαιώματα των προσφύγων που φθάνουν στα νησιά του Αιγαίου αλλά και στο ίδιο το Κράτος Δικαίου. Με την έναρξη της εφαρμογής της «συμφωνίας» στις 20 Μαρτίου 2016, ξεκίνησε για πρώτη φορά σε Ελληνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο το πείραμα της εφαρμογής της έννοιας της «ασφαλούς τρίτης χώρας» στο σύνολο των εισερχόμενων προσφύγων στα ελληνικά νησιά του Αιγαίου με στόχο την επανεισδοχή τους στην Τουρκία.
ΑΛΛΑΓΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΟ ΑΣΥΛΟ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ‘ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ’
Με σκοπό την επίτευξη των πολιτικών στόχων της «συμφωνίας», οι Ελληνικές Αρχές με την προτροπή της Ε.Ε. υιοθέτησαν μία σειρά από νομοθετικές αλλαγές στις διαδικασίες ασύλου τον Απρίλιο του 2016 (ν. 4375/2016). Αρχικά, εισήγαγαν την «υπέρ» ταχύρρυθμη διαδικασία συνόρων με μειωμένες διαδικαστικές εγγυήσεις. Ταυτόχρονα, η Υπηρεσία Ασύλου ξεκίνησε για πρώτη φορά τη εξέταση του παραδεκτού των αιτημάτων ασύλου των Σύρων προσφύγων που φθάνουν στα νησιά του Αιγαίου με το σκεπτικό ότι η Τουρκία είναι «ασφαλής τρίτη χώρα». Με αυτή τη νομική βάση τα αιτήματα των Σύρων προσφύγων άρχισαν να απορρίπτονται συστηματικά από την Υπηρεσία Ασύλου μετά και από σχετική γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) το οποίο και διεξάγει την πρώτη και μοναδική συνέντευξη ασύλου. Πρέπει να επισημανθεί εδώ ότι η εξέταση του «παραδεκτού» των αιτημάτων αυτών ξεκίνησε χωρίς προηγούμενα να έχουν διασφαλιστεί οι βασικές διαδικαστικές εγγυήσεις και να έχει οριστεί η μεθοδολογία χαρακτηρισμού της τρίτης χώρας (Τουρκίας) ως ασφαλούς. Τον Ιούνιο του 2016, η μη “συμμόρφωση” των Επιτροπών Προσφυγών – οι οποίες έκριναν δευτεροβάθμια στην συντριπτική πλειοψηφία τους την Τουρκία ως μη ‘ασφαλή τρίτη χώρα’ – οδήγησε εσπευσμένα στην τροποποίηση του πρόσφατου νόμου και τη δημιουργία νέων Ανεξάρτητων Επιτροπών Προσφυγών με διαφορετική σύσταση (ν. 4399/2016). Οι νέες αυτές Επιτροπές ξεκίνησαν να χαρακτηρίζουν συστηματικά την Τουρκία ως «ασφαλή τρίτη χώρα».
ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΣΥΛΟΥ ΚΑΙ Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΩΣ ‘ΑΣΦΑΛΗΣ ΤΡΙΤΗ ΧΩΡΑ’
Μέχρι σήμερα, ο χαρακτηρισμός της Τουρκίας ως ‘ασφαλούς τρίτης χώρας’, βασίζεται κυρίως σε γενικές διαβεβαιώσεις που παρείχαν οι Τουρκικές Αρχές στην Ε.Ε. και σε επιστολές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στις Ελληνικές Αρχές. Αξίζει να σημειωθεί ότι το περιεχόμενο των επιστολών της Ύπατης Αρμοστείας παρερμηνεύθηκε στην έκδοση των σχετικών αποφάσεων ασύλου, χωρίς ωστόσο η ‘Υπατη Αρμοστεία να μεριμνήσει για την διασφάλιση της ορθής ερμηνείας τους, ενώ παράλληλα παρέμεινε σιωπηλή σε κρίσιμες στιγμές που αφορούσαν την ερμηνεία της έννοιας της ‘ασφαλούς τρίτης χώρας’ από τα ελληνικά δικαστήρια .
Η πραγματικότητα στην Τουρκία όπως αποτυπώνεται από αξιόπιστες Εκθέσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, διεθνών και εθνικών οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων αγνοήθηκε συστηματικά από τις Αρχές εξέτασης αιτημάτων ασύλου στην Ελλάδα καθώς και από την ίδια την Ε.Ε.
ΟΙ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΑΝΟΙΓΟΥΝ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΕΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ
Τον Σεπτέμβρη του 2017, το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο της Ελλάδας (Συμβούλιο της Επικρατείας) με τις κρίσιμες αποφάσεις του (2347/2017 και 2348/2017) επικυρώνει τον ισχυρισμό ότι η Τουρκία είναι ‘ασφαλής τρίτη χώρα’ για δύο Σύρους πρόσφυγες, και «ανοίγει» το δρόμο για αναγκαστικές επιστροφές προσφύγων στην Τουρκία στα πλαίσια της ‘συμφωνίας’.
Οι αποφάσεις αυτές αποτέλεσαν οπισθοδρόμηση της νομολογίας και του επιπέδου προστασίας των προσφύγων εντός ενός κράτους δικαίου. Διαμόρφωσαν, όμως, την μέχρι σήμερα νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων και ενδυνάμωσαν τις αποφάσεις των Επιτροπών Προσφυγών που συνέχισαν να θεωρούν την Τουρκία ‘ασφαλή τρίτη χώρα’ για τους προσφεύγοντες Σύρους. Τέλος, άφησαν μια πικρή αίσθηση απογοήτευσης απέναντι στην δικαιοσύνη και το Κράτος δικαίου. Πιο συγκεκριμένα, το ΣτΕ δέχθηκε σκανδαλωδώς ότι οι παρεχόμενες γενικές διπλωματικές διαβεβαιώσεις των Τουρκικών Αρχών που δόθηκαν στο πλαίσιο εφαρμογής της «συμφωνίας» είναι ικανά στοιχεία για να αποφασίσουν οι Ελληνικές Αρχές σχετικά με την εφαρμογή της τήρησης της αρχής της μη επαναπροώθησης χωρίς περαιτέρω ενδελεχή έλεγχο της πραγματικής κατάστασης. Περαιτέρω, το ΣτΕ προχώρησε στην ερμηνεία της έννοιας της «διεθνούς προστασίας», όπως ορίζεται στην Σύμβαση της Γενεύης του 1951, η οποία σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία αποτελεί βασική προϋπόθεση προκειμένου μία χώρα να χαρακτηριστεί ως ασφαλής, καταλήγοντας ότι δεν απαιτείται η επικύρωση της Σύμβαση αυτής προκειμένου να ικανοποιείται το ως άνω κριτήριο. Το ΣτΕ τέλος, θεώρησε ότι το προβλεπόμενο σε περιπτώσεις μαζικής εισροής Σύρων προσφύγων στην Τουρκία προσωρινό καθεστώς προστασίας είναι εφάμιλλο του προσφυγικού καθεστώτος, παρόλο που αυτό μπορεί ανά πάσα στιγμή να αρθεί χωρίς να διασφαλίζεται η εξατομικευμένη πρόσβαση στην διαδικασία ασύλου ή τουλάχιστον σε κάποιο ένδικο μέσο ή βοήθημα κατά της επιστροφής και χωρίς να διασφαλίζεται σειρά άλλων δικαιωμάτων.
Η «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο», καθώς και άλλες οργανώσεις, έχει θέσει υπό αμφισβήτηση ενώπιον των εθνικών και διεθνών δικαστηρίων τις πρακτικές αυτές που απορρέουν από την συμφωνία και παραβιάζουν το δικαιϊκό πλαίσιο προστασίας των προσφύγων.
Ένας Σύρος Αρμένιος Χριστιανός κινδυνεύει με απέλαση στην Τουρκία
Ο J.B., ένας Σύρος Χριστιανός αρμενικής καταγωγής, έφτασε στην Λέσβο 47 ημέρες μετά την εφαρμογή της αμφιλεγόμενης Κοινής Δήλωσης («συμφωνίας») μεταξύ Ε.Ε.-Τουρκίας. Ο J.B. έζησε για ένα χρόνο στην Τουρκία υπό το επισφαλές “καθεστώς προσωρινής προστασίας” χωρίς πρόσβαση σε νόμιμη εργασία και στέγαση και υπό τον κίνδυνο παράνομης επαναπροώθησης στην Συρία. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Τουρκία, έπεσε θύμα εκμετάλλευσης και εκφοβισμών. Ο J.B. αναγκαζόταν να αποκρύπτει την θρησκευτική και εθνοτική του ταυτότητα για λόγους ασφαλείας. “Δεν υπάρχει πραγματική προστασία για τους Σύρους πρόσφυγες στην Τουρκία”, μας είπε.
Τρεις ημέρες μετά την άφιξη του, υπεβλήθη σε διαδικασίες πρώτης υποδοχής και ταυτοποίησης στο hotspot της «Μόριας» (Λέσβος). Αν και ζήτησε άσυλο, εκδόθηκε σε βάρος του απόφαση απέλασης. Μερικές ημέρες αργότερα-στις 13 Μαΐου 2016- η αίτηση του J.B. καταγράφηκε από την Ελληνική Υπηρεσία Ασύλου και πέρασε από συνέντευξη που διεξήγαγε ένας χειριστή της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO). Κατόπιν μιας εντυπωσιακά γρήγορης “ταχείας διαδικασίας”, ο J.B. είδε την αίτηση του να απορρίπτεται ως απαράδεκτη τόσο σε πρώτο όσο και σε δεύτερο βαθμό σε λιγότερο από είκοσι ημέρες. Ο λόγος απόρριψης ήταν ότι η Τουρκία θεωρήθηκε ως “ασφαλής τρίτη χώρα” για εκείνον.
Η υπόθεση του J.B. ήταν μία από τις δύο μοναδικές υποθέσεις όπου οι προηγούμενες[1] Επιτροπές Προσφυγών έκριναν ότι η Τουρκία είναι ‘ασφαλής χώρα’ για τους Σύρους αιτούντες. Μέχρι τότε, οι Επιτροπές Προσφυγών, έκριναν ότι το σύστημα διεθνούς προστασίας στην Τουρκία δεν είναι σύμφωνο με τα διεθνή πρότυπα και το άρθρο 38 της Οδηγίας 2013/32/ΕΕ και είχαν ανατρέψει όλες τις πρωτοβάθμιες αποφάσεις που απέρριπταν ως «απαράδεκτες» τις αιτήσεις ασύλου των Σύρων.
Το απόγευμα της 3ης Ιουνίου, 2016, οι δικηγόροι της “Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο” συνάντησαν τον J.B. στον αστυνομικό τμήμα της Μυτιλήνης όπου κρατούνταν ενόψει της επανεισδοχής του στην Τουρκία σε εφαρμογή της ‘συμφωνίας’ Ε.Ε.-Τουρκίας. Ο J.B. αδυνατώντας να καταλάβει τι είχε συμβεί, ρωτούσε επίμονα: “γιατί, γιατί εγώ, τι έχω κάνει;” Αργότερα μας εξήγησε: “Έμενα στη «Μόρια». Εκείνο το πρωί με φώναξαν από τα μεγάφωνα και μου είπαν να πάω στο γραφείο Ασύλου. Όταν πήγα εκεί, κανένας δεν μου εξήγησε τι συνέβαινε. Νόμιζα ότι έτσι ήταν η διαδικασία. Αλλά από εκεί με πήγαν στο αστυνομικό τμήμα και βρέθηκα κρατούμενος σε ένα κελί λιγότερο από 10 τετραγωνικά μέτρα. Δεν μπόρεσα να πάρω ούτε τα ρούχα μου μαζί. Ήμουν σε κατάσταση σοκ”.
Ο J.B. ήταν σε άμεσο κίνδυνο επανεισδοχής στην Τουρκία, οι δικηγόροι της ‘Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο’ αμέσως άσκησαν όλα τα διαθέσιμα εσωτερικά ένδικα μέσα κατά της απόρριψης του αιτήματος ασύλου του καθώς και κατά της απόφασης που διέτασσε την επανεισδοχή του στην Τουρκία, ζητώντας επίσης να αφεθεί ελεύθερος. Κατά την διάρκεια της κράτησης του, ο J.B. είχε χάσει επαφή με την οικογένεια του και υπέφερε από φρικτούς εφιάλτες, πονοκεφάλους και κρίσεις πανικού. Μια φορά, κατέρρευσε και μεταφέρθηκε στο τοπικό νοσοκομείο ενώ συνεχώς μας έλεγε: “Δεν είμαι άνθρωπος πια, δεν μπορώ να κοιμηθώ, έχω εφιάλτες μέρα και νύχτα, δεν μπορώ να σταθώ στα πόδια μου”.
Τα Ελληνικά Διοικητικά Δικαστήρια απέρριψαν τις προσφυγές του J.B. κατά της απόρριψης του ασύλου του και κατά της απέλασης του στην Τουρκία.
Η υπόθεση του εκκρεμεί σήμερα ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο εξέτασε την υπόθεση του κατά προτεραιότητα. Ο J.B. κινδυνεύει ακόμη να επιστραφεί στην Τουρκία.
[1] Με το Ν.4399/2016 (ΦΕΚ Α 117/22.6.2016) που τροποποίησε τον τότε πρόσφατα ψηφισμένο Ν. 4375/2016 (ΦΕΚ Α΄/3-4-2016), άλλαξε εσπευσμένα η σύνθεση των Επιτροπών Προσφυγών που εξέταζαν σε δεύτερο βαθμό το «παραδεκτό» των αιτήσεων ασύλου και αποφαίνονταν με θετικές αποφάσεις τους ότι η Τουρκία δεν είναι ασφαλής τρίτη χώρα για τους προσφεύγοντες Σύριους.
#StopTheToxicDeal
