Αναγκαία η διαφανής και συστηματική επίσημη πληροφόρηση
Στο ετήσιο ενημερωτικό δελτίο που δημοσίευσε το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου στις 19 Ιανουαρίου 2021,[1] παρατίθενται στατιστικά στοιχεία για τη λειτουργία του συστήματος ασύλου κατά τη διάρκεια του έτους 2020. Το εν λόγω δελτίο είναι το πρώτο δημοσίευμα του Υπουργείου που παρέχει αναλυτικά στοιχεία για τη διαδικασία ασύλου, μετά τη διακοπή της τακτικής δημοσίευσης στατιστικών στοιχείων από την Υπηρεσία Ασύλου. Οι δυσχέρειες που απορρέουν από τις ελλείψεις στην πληροφόρηση, καθώς και η ανάγκη αποκατάστασης της διαφανούς και τακτικής ενημέρωσης ως προς την υλοποίηση της πολιτικής ασύλου της χώρας, έχουν επισημανθεί από την Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA)[2] και από κοινοβουλευτικές ομάδες στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου.[3]
Στο παρόν σημείωμα, παρέχονται διευκρινίσεις και ερμηνεία των επίσημων στοιχείων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου στους τομείς της διαδικασίας ασύλου, των αφίξεων και των επιστροφών, ενώ επισημαίνονται θέματα, για τα οποία καθίσταται επιτακτική η αποκατάσταση της παροχής αξιόπιστων και λεπτομερών επίσημων πληροφοριών, λαμβάνοντας υπόψη τη δέσμευση της κυβέρνησης στην Ολομέλεια της Βουλής να προβεί στη δημοσίευση αναλυτικότερων στατιστικών στοιχείων για το άσυλο σε μηνιαία και τριμηνιαία βάση.[4]
ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΑ ΑΣΎΛΟΥ
Αιτήσεις ασύλου
Κατά τη διάρκεια του 2020, καταγράφηκαν από Υπηρεσία Ασύλου 40.559 αιτούντες διεθνή προστασία. Τα κύρια σημεία καταγραφής ανά Περιφερειακό Γραφείο Ασύλου (ΠΓΑ) ή Αυτοτελές Κλιμάκιο Ασύλου (ΑΚΑ) στην επικράτεια ήταν τα ακόλουθα:
Σύμφωνα με στοιχεία που διατέθηκαν νωρίτερα τον Ιανουάριο από το Υπουργείο στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου,[5] στο διάστημα μεταξύ Μαρτίου και Οκτωβρίου 2020, η κατανομή καταγραφών αιτούντων στα κυριότερα ΠΓΑ/ΑΚΑ και εθνικότητα είχε ως εξής:
Δεν διευκρινίζεται στα στοιχεία του ετήσιου δελτίου ο αριθμός των αιτήσεων ασύλου που υπήχθησαν στην κατ’εξαίρεση διαδικασία συνόρων δυνάμει του αρ. 90, παρ. 3 Ν 4636/2019, παρά τη συνεχόμενη συστηματική χρήση της εν λόγω διαδικασίας από την ελληνική διοίκηση. Υπενθυμίζεται ότι, με την έναρξη ισχύος του τροποποιημένου Ευρωπαϊκού Κανονισμού 862/2007 (από τον Κανονισμό 2020/851), από τον Μάρτιο του 2021 καθίσταται υποχρεωτική για τα κράτη μέλη η υποβολή στατιστικών στοιχείων στη Eurostat για τον αριθμό των αιτήσεων που εξετάζονται σε ταχύρρυθμη διαδικασία.[6]
Αποφάσεις ασύλου σε πρώτο βαθμό
Το 2020, η Υπηρεσία Ασύλου εξέδωσε συνολικά 81.052 αποφάσεις σε πρώτο βαθμό, εκ των οποίων 57.146 αποφάσεις ουσίας. Οι αποφάσεις ουσίας κατανέμονται ως εξής ανά κατηγορία απόφασης και χώρα καταγωγής:
Συνάγεται από τα ανωτέρω στοιχεία μία σημαντική αύξηση των απορριπτικών αποφάσεων ουσίας που αφορούν Σύρους πολίτες, από μόλις 37 το 2019 σε 1.234 το 2020. Σημειώνεται, επίσης, ραγδαία πτώση του ποσοστού αναγνώρισης των Τούρκων υπηκόων στο 11,2%, με 1.692 απορριπτικές αποφάσεις ουσίας εντός του έτους.
Οι υπόλοιπες αποφάσεις που εκδόθηκαν από την Υπηρεσία Ασύλου αφορούν: απαράδεκτο χωρίς κατ’ουσίαν εξέταση (9.484), για λόγους ασφαλούς τρίτης χώρας, Κανονισμού του Δουβλίνου, προστασίας σε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ, μεταγενέστερες αιτήσεις χωρίς νέους ισχυρισμούς, πράξεις διακοπής (4.340), παραιτήσεις (1.148), θέση υπόθεσης στο αρχείο (8.934).
Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του έτους, εκδόθηκαν 2.839 αποφάσεις απαράδεκτου βάσει της έννοιας της «ασφαλούς τρίτης χώρας», εκ των οποίων 2.837 σε Σύρους και 2 σε Παλαιστινίους εκ Συρίας. Παρατηρείται από τα ως άνω στοιχεία μία ραγδαία αύξηση της εφαρμογής της έννοιας της «ασφαλούς τρίτης χώρας» από 245 αποφάσεις το 2019 σε 2.839 το 2020, παράλληλα με και παρά την επ’αόριστον αναστολή των επανεισδοχών στην Τουρκία βάσει της Κοινής Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας από τον Μάρτιο του 2020. Υπενθυμίζεται ότι, βάσει της ευρωπαϊκής και εθνικής νομοθεσίας και δη του αρ. 86, παρ. 5 Ν 4636/2019, σε περίπτωση που η χώρα που έχει προσδιοριστεί ως «ασφαλής τρίτη χώρα» για συγκεκριμένο αιτούντα «δεν επιτρέπει στον αιτούντα να εισέλθει στο έδαφός της, η αίτησή του εξετάζεται επί της ουσίας» από τις αρμόδιες αρχές ασύλου.
Το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου αναφέρει, παράλληλα, ότι εκκρεμεί η επίδοση 10.313 αποφάσεων πρώτου βαθμού, εκ των οποίων 4.965 εκδοθείσες το 2020 και 5.348 προγενέστερες.
Αποφάσεις ασύλου σε δεύτερο βαθμό
Το ενημερωτικό σημείωμα του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου παραθέτει στοιχεία σχετικά με τη δευτεροβάθμια διαδικασία ασύλου ενώπιον των Επιτροπών Προσφυγών, τα οποία, ωστόσο, παραλείπουν κρίσιμες πληροφορίες για τη λειτουργία τους όπως η νομική συνδρομή και η προφορική ή γραπτή εξέταση των προσφυγών, τις οποίες υποχρεούται να δημοσιεύει τακτικά η Αρχή Προσφυγών.[7]
Εντός του 2020, κατατέθηκαν συνολικά 12.931 προσφυγές κατά αποφάσεων της Υπηρεσίας Ασύλου, εκ των οποίων 8.365 στην ενδοχώρα και 4.566 στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Οι Επιτροπές Προσφυγών, αρμόδιες για την εξέταση των ενδικοφανών προσφυγών κατά αποφάσεων της Υπηρεσίας Ασύλου, εξέδωσαν φέτος 25.013 αποφάσεις:
Το ποσοστό αναγνώρισης σε δεύτερο βαθμό μειώθηκε από 5,5% στα τέλη του πρώτου εξαμήνου του έτους[8] σε 5,2% στα τέλη του έτους, με πτώση του ποσοστού θετικών αποφάσεων τόσο στα νησιά όσο και στην ενδοχώρα.
Πιο συγκεκριμένα, στη δευτεροβάθμια διαδικασία εκδόθηκαν για Σύρους πολίτες 130 αποφάσεις προσφυγικού καθεστώτος και 1.590 αρνητικές αποφάσεις, ενώ για Αφγανούς πολίτες 458 προσφυγικού καθεστώτος, 49 επικουρικής προστασίας και 2.254 απορριπτικές.
Ο συνολικός αριθμός 25.013 αποφάσεων των Επιτροπών περιλαμβάνει 370 αποφάσεις παραπομπής για χορήγηση άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους και 171 αποφάσεις αναπομπής στον πρώτο βαθμό ή κατάργησης της διαδικασίας εξέτασης.
Παράλληλα, η Αρχή Προσφυγών εξέδωσε 1.295 πράξεις απόρριψης εκκρεμών προσφυγών που είχαν ασκηθεί προ της 21ης Ιουλίου 2016, δυνάμει του αρ. 113 Ν 4636/2019, λόγω μη υποβολής αίτησης εξέτασης προσφυγής.
Ακυρωτικός έλεγχος αποφάσεων ασύλου
Κατά τη διάρκεια του έτους, κατατέθηκαν 1.118 αιτήσεις ακύρωσης αποφάσεων των Επιτροπών Προσφυγών ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων της χώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου, έχουν εκδοθεί 111 αποφάσεις εντός του 2020, ενώ εκκρεμούν 1.007 αιτήσεις. Από τις 111 εκδοθείσες αποφάσεις, μόνο 2 έκαναν δεκτή την αίτηση ακύρωσης.
Σημειώνεται ότι, για τις περισσότερες υποθέσεις, η εκδίκαση των αιτήσεων ακύρωσης από τα διοικητικά πρωτοδικεία έχει ανασταλεί επί του παρόντος, εκκρεμούσης της ολοκλήρωσης της πιλοτικής δίκης ενώπιον της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας για λόγους γενικότερου ενδιαφέροντος, σχετικά με τη συνταγματικότητα της εκ του Ν 4636/2019 μεταφοράς αρμοδιότητας, από τα διοικητικά εφετεία στα Διοικητικά Πρωτοδικεία Αθηνών και Πειραιώς, για τον ακυρωτικό έλεγχο των αποφάσεων των Επιτροπών Προσφυγών, που δύνανται να λαμβάνονται (και συνήθως λαμβάνονται) από συνθέσεις των Επιτροπών όπου συμμετέχουν ανώτεροι διοικητικοί δικαστές.
ΑΦΊΞΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΧΩΡΉΣΕΙΣ
Από τον Ιούλιο του 2020, η κυβέρνηση κάνει αναφορά σε «αποχωρήσεις» αιτούντων άσυλο και δικαιούχων διεθνούς προστασίας από τη χώρα,[9] στις οποίες συγκαταλέγονται από το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου οι επιστροφές, οι εξερχόμενες μεταφορές δυνάμει του Κανονισμού του Δουβλίνου και οι μετεγκαταστάσεις σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Επισημαίνεται ότι οι εν λόγω κατηγορίες μετακινήσεων αφορούν ουσιωδώς διαφορετικές περιπτώσεις μεταφορών προσώπων από την Ελλάδα και για το λόγο αυτό δεν πρέπει να συγχέονται στην προβολή στατιστικών στοιχείων.
Ομοίως με προηγούμενα σημειώματα, το ετήσιο δελτίο του Υπουργείου συγκρίνει το ισοζύγιο «αφίξεων / αποχωρήσεων» από τη χώρα, υπολογίζοντας στις πρώτες αποκλειστικά τις παράτυπες αφίξεις που καταγράφονται από την Ελληνική Αστυνομία. Όσον αφορά τις αφίξεις, παρατηρούνται, αφενός, σημαντικές αποκλίσεις στον αριθμό νεοεισερχομένων μεταξύ των στοιχείων του Υπουργείου (14.848) και αυτών της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (15.669).[10] Αφετέρου, παραλείπονται από τα επίσημα στοιχεία οι εισερχόμενες μεταφορές αιτούντων άσυλο βάσει του Κανονισμού του Δουβλίνου και οι επανεισδοχές δικαιούχων διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα,[11] οι οποίες συνεχίζονται στο πλαίσιο του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου.
Κανονισμός του Δουβλίνου και μετεγκατάσταση
Σύμφωνα με το δελτίο, πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του έτους 1.941 μεταφορές αιτούντων άσυλο δυνάμει του Κανονισμού του Δουβλίνου, εκ των οποίων 778 πολίτες Αφγανιστάν, 295 πολίτες Συρίας και 240 ανιθαγενείς. Ελλείπει, ωστόσο, η αναλυτική στατιστική αποτύπωση της λειτουργίας της Εθνικής Μονάδας Δουβλίνου, όπως ίσχυε υπό το πρότυπο των μηνιαίων δελτίων της Υπηρεσίας Ασύλου, όπου δημοσιεύονταν, μεταξύ άλλων: τα εξερχόμενα αιτήματα αναδοχής και εκ νέου ανάληψης ανά κριτήριο (π.χ. οικογενειακή επανένωση, παράτυπη είσοδος) και κράτος μέλος, οι αποδοχές και απορρίψεις των αιτημάτων από τις Μονάδες Δουβλίνου των άλλων κρατών, καθώς και ο αριθμός μεταφορών ανά χώρα.
Καίτοι τα διαθέσιμα στοιχεία καταδεικνύουν μείωση των μεταφορών Δουβλίνου από 2.542 το 2019 σε 1.941 το 2020, χωρίς αναλυτικότερα στοιχεία, καθίσταται αδύνατη η περαιτέρω ανάλυση της διαδικασίας του Δουβλίνου π.χ. με υπολογισμό του ποσοστού αποδοχής των αιτημάτων της ελληνικής διοίκησης προς τις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες.
Παράλληλα, όπως εκτίθεται ανωτέρω, παραλείπεται πλήρως η καταγραφή του αριθμού των επιστραφέντων αιτούντων βάσει του Κανονισμού του Δουβλίνου, καθώς και των εισερχόμενων αιτημάτων που απευθύνθηκαν στη Μονάδα Δουβλίνου το 2020.
Όσον αφορά τη μετεγκατάσταση, σημαντική κρίνεται η δημοσίευση αναλυτικών στοιχείων όχι μόνο ανά κατηγορία προγράμματος εθελοντικής μετεγκατάστασης,[12] αλλά και ανά χώρα καταγωγής των δικαιούχων του προγράμματος για τα ασυνόδευτα παιδιά. Συγκεκριμένα, οι κυριότερες χώρες καταγωγής των 573 ασυνόδευτων παιδιών που μεταφέρθηκαν βάσει του ευρωπαϊκού προγράμματος εθελοντικής μετεγκατάστασης σε κράτη μέλη ήταν το Αφγανιστάν (390), η Συρία (57), το Πακιστάν n(29), η ΛΔΚ (24), η Αίγυπτος (17) και η Σομαλία (14).
Δέον όπως σημειωθεί, ωστόσο, ότι οι μεταφορές των αιτούντων άσυλο που εμπίπτουν στο πεδίο της μετεγκατάστασης πραγματοποιούνται και αυτές δυνάμει των διατάξεων του Κανονισμού του Δουβλίνου και δη της «ανθρωπιστικής ρήτρας» του αρ. 17, παρ. 2, σύμφωνα με τη διοίκηση.[13] Κατά συνέπεια, είναι απαραίτητο, κατ’ελάχιστον, να διευκρινίζεται στην προβολή των στοιχείων για τη μετεγκατάσταση ότι και σε αυτή την περίπτωση εφαρμόζεται ο Κανονισμός του Δουβλίνου. Η παροχή αναλυτικών στοιχείων, υπό το πρότυπο της Υπηρεσίας Ασύλου, θα παρείχε τη δυνατότητα να δίνεται η εν λόγω διευκρίνιση, με τη λεπτομερή αποτύπωση των εξερχόμενων αιτημάτων και μεταφορών ανά κριτήριο του Κανονισμού.
Επιστροφές
Από τις 7.151 επιστροφές που υλοποιήθηκαν το 2020, οι 3.660 ήταν απελάσεις, οι 2.565 εθελούσιες επιστροφές με υποστήριξη από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ) και οι υπόλοιπες 926 ήταν οικειοθελείς αναχωρήσεις κατόπιν έκδοσης απόφασης επιστροφής. Σχεδόν το ½ του συνόλου των επιστροφών αφορά πολίτες της Αλβανίας.
Όπως αναφέρεται στο δελτίο, πραγματοποίηθηκαν συνολικά 139 απελάσεις στην Τουρκία βάσει της Κοινής Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας το 2020.
Σημειώσεις
- Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, Ετήσιο ενημερωτικό σημείωμα 2020, 19 Ιανουαρίου 2021, διαθέσιμο στο: . ↑
- RSA, «Αναγκαία η δημοσίευση και ερμηνεία των στατιστικών ασύλου για το 2020», 14 Ιουλίου 2020, διαθέσιμο στο: . ↑
- Κίνημα Αλλαγής, Επίκαιρη ερώτηση: «Αποκατάσταση της διαφάνειας στα στατιστικά στοιχεία που αφορούν το Άσυλο και την έκβαση των αιτημάτων ασύλου πολιτών Συρίας», 11 Ιανουαρίου 2021, διαθέσιμο στο: . ↑
- Ολομέλεια της Βουλής, Β΄ Σύνοδος, Συνεδρίαση ΞΓ΄, 18 Ιανουαρίου 2021, 169 επ., διαθέσιμο στο: . ↑
- Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, Απάντηση σε ερώτηση στη Βουλή, ΑΠ 593/2020, 15 Ιανουαρίου 2021, διαθέσιμο στο: . ↑
- RSA, Στατιστικά στοιχεία για μία πληρέστερη εικόνα του ασύλου, Ιούνιος 2020, διαθέσιμο στο: . ↑
- RSA, «Αναγκαία η δημοσίευση και ερμηνεία των στατιστικών ασύλου για το 2020», 14 Ιουλίου 2020, διαθέσιμο στο: . ↑
- RSA, «Η δευτεροβάθμια διαδικασία ασύλου το πρώτο εξάμηνο του 2020», 21 Αυγούστου 2020, διαθέσιμο στο: . ↑
- RSA, «Παρατηρήσεις επί των στατιστικών για τις επιστροφές από την Ελλάδα το 2020», 13 Νοεμβρίου 2020, διαθέσιμο στο: . ↑
- Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, Mediterranean situation: Greece, διαθέσιμο στο: https://bit.ly/3qy4Ipf. ↑
- RSA, «Η έλλειψη αποτελεσματικής πολιτικής ενσωμάτωσης εκθέτει τους πρόσφυγες στην Ελλάδα σε αστεγία και ένδεια, ενώ οι επιστροφές από τις ευρωπαϊκές χώρες συνεχίζονται», 4 Ιουνίου 2020, διαθέσιμο στο: https://bit.ly/2XSNCpM. ↑
- Το 2020 υλοποιήθηκαν τουλάχιστον 4 διαφορετικά προγράμματα μετεγκατάστασης από την Ελλάδα, ήτοι (α) μετεγκατάσταση 573 ασυνόδευτων παιδιών σε διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες, (β) μετεγκατάσταση 1.024 ευάλωτων παιδιών και των οικογενειών τους στη Γερμανία, (γ) μετεγκατάσταση οικογενειών στη Γαλλία, (δ) μετεγκατάσταση αναγνωρισμένων προσφύγων σε διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες. Βλ. ΔΟΜ, Voluntary scheme for the relocation from Greece to other European countries, 14 Ιανουαρίου 2021, διαθέσιμο στο: https://bit.ly/35Xxvf4. ↑
- Βλ. Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, «Πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα μετεγκατάστασης ασυνόδευτων ανηλίκων», ΑΠ 322 (ΙΙ)/21-09-2020, κατόπιν αιτήματος πληροφοριών της RSA. ↑
