Αναγνωρισμένοι Πρόσφυγες - 2024
Πρόσβαση των δικαιούχων διεθνούς προστασίας σε δικαιολογητικά έγγραφα και κοινωνικά δικαιώματα
Η Ayaan* (41) είναι μια μόνη μητέρα από τη Σομαλία που μιλά μόνο σομαλικά και δεν έμαθε ποτέ να διαβάζει και να γράφει καθώς δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να πάει στο σχολείο. Είναι επιζώσα βίας και έλαβε καθεστώς πρόσφυγα στα μέσα Φεβρουαρίου 2024 μετά από έξι μήνες στην Ελλάδα. Αυτή τη στιγμή ζει σε προσφυγικό καταυλισμό έξω από την Αθήνα.
Όταν τη ρωτήσαμε για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ως αναγνωρισμένη προσφύγισσα, μας είπε: «Όταν πήρα την απόφαση ασύλου μου, οι υπάλληλοι του καταυλισμού με βοήθησαν να κάνω αίτηση για τα έγγραφά μου, αλλά δεν με ενημέρωσαν για τα δικαιώματά μου ή πώς να ξεκινήσω τη ζωή μου εδώ. Την επόμενη μέρα, κόπηκε η παροχή φαγητού. Η οικονομική μου κατάσταση είναι πολύ κακή. Τώρα περιμένω το διαβατήριό μου. Όταν σκέφτομαι την ημέρα που θα το πάρω νιώθω ταυτόχρονα χαρούμενη και ανήσυχη. Μόλις το πάρω, θα πρέπει να φύγω από τον καταυλισμό. Δεν έχω βρει μαθήματα ελληνικών και δεν υπήρχαν λεωφορεία για να πάω στην Αθήνα να ψάξω για δουλειά. Θα πρέπει να ξεκινήσω από το μηδέν και να χτίσω μια ζωή εδώ. Θέλω να βρω μια δουλειά για να συντηρώ τον εαυτό μου, να είμαι ανεξάρτητη και χωρίς ανάγκη βοήθειας. Αυτό είναι το μόνο που θέλω για να είμαι καλά.»
Η έκθεση παρέχει επίκαιρες πληροφορίες σχετικά με τις συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι που λαμβάνουν καθεστώς διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα ως προς την απόκτηση και ανανέωση εγγράφων, με έμφαση στην Άδεια Διαμονής Ενιαίου Τύπου (ΑΔΕΤ). Πρόκειται για έγγραφα απαραίτητα για την πρόσβασή τους σε κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα, όπως η απασχόληση, η στέγαση, η υγεία, η εκπαίδευση και η κοινωνική πρόνοια.
Επίσης, γίνεται εκτενής αναφορά στο πρόγραμμα στέγασης HELIOS, καθώς και τον κίνδυνο αστεγίας και ένδειας που διατρέχουν οι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες.
Στην έκθεση συμπεριλαμβάνονται και όσοι/ες αναγνωρισμένοι/ες πρόσφυγες και προσφύγισσες επιστρέφονται στην Ελλάδα στο πλαίσιο επανεισδοχών από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ζητήματα που αφορούν την πρόσβαση των προσφύγων σε άλλα δικαιώματα (όπως πχ. η πρόσβαση σε κοινωνική πρόνοια, επιδόματα, ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη) αποτυπώνονται αναλυτικότερα στις προηγούμενες εκθέσεις μας (ενδεικτικά, RSA & Ίδρυμα PRO ASYL, Πρόσβαση των δικαιούχων διεθνούς προστασίας σε δικαιολογητικά έγγραφα και κοινωνικά δικαιώματα, Μάρτιος 2023, Μάρτιος 2022, Μάρτιος 2021).
Όλα τα στοιχεία που παρουσιάζονται στη νέα έκθεση της RSA για τους αναγνωρισμένους πρόσφυγες και την πρόσβασή τους σε δικαιολογητικά έγγραφα και κοινωνικά δικαιώματα, βασίζονται στις παρατηρήσεις μας μέσα από την παροχή δωρεάν νομικής συνδρομής σε ανάλογες υποθέσεις. Μέσα στην έκθεση, συμπεριλαμβάνονται οι σχετικές ιστορίες πολλών προσφύγων, τις υποθέσεις των οποίων έχει αναλάβει η RSA.
Αυτή η πραγματικότητα εξακολουθεί να δημιουργεί σοβαρό κίνδυνο παραβίασης των ελάχιστων απαιτήσεων που θέτει το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και το άρθρο 4 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με δικαστικές αρχές άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
Επιπλέον, έχει οδηγήσει στην κίνηση διαδικασιών επί παραβάσει κατά της χώρας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την προειδοποιητική επιστολή της το 2022 για πλημμελή εφαρμογή της Οδηγίας για την αναγνώριση ως προς το περιεχόμενο της παρεχόμενης διεθνούς προστασίας.
Ωστόσο, παρά την απόφαση ορισμένων χωρών όπως η Γερμανία και η Ολλανδία να ταχθούν κατά των απελάσεων δικαιούχων διεθνούς προστασίας προς την Ελλάδα, πλην εξαιρετικών περιπτώσεων, τα ευρωπαϊκά κράτη συνεχίζουν να επιστρέφουν αναγνωρισμένους πρόσφυγες στην Ελλάδα, με την αιτιολογία ότι δύνανται να απολαύσουν τα δικαιώματα που τους παρέχει το χορηγηθέν καθεστώς τους.
Στατιστικά | Πολύμηνη αναμονή χωρίς ταυτοποιητικά έγγραφα
Οι περισσότερες δυσκολίες αντιμετωπίζονται ως προς την πρόσβαση στην Άδεια Διαμονής Ενιαίου Τύπου (ΑΔΕΤ), του ταυτοποιητικού εγγράφου τριετούς διάρκειας για τους πρόσφυγες και μονοετούς διάρκειας για τους δικαιούχους επικουρικής προστασίας, το οποίο αποτελεί προϋπόθεση για την απόδοση και διατήρηση του Αριθμού Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (ΑΜΚΑ), την απασχόληση, τη λήψη κοινωνικών επιδομάτων, ακόμη και τη μετακίνηση εκτός της ελληνικής επικράτειας.
Οι αιτήσεις ανανέωσης ΑΔΕΤ κατατίθενται στην Υπηρεσία Ασύλου το αργότερο 30 ημέρες πριν τη λήξη της άδειας, επί ποινή προστίμου ύψους 100 ευρώ σε περίπτωση αναιτιολόγητης εκπρόθεσμης υποβολής.
Οι εκκρεμείς αιτήσεις ανανέωσης ΑΔΕΤ έχουν αυξηθεί κατά 56% στο διάστημα του τελευταίου έτους.
Τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν σημαντικές ελλείψεις προσωπικού 1 στο ΑΚΑ Δικαιούχων Διεθνούς Προστασίας, εκ των οποίων περιορίζεται η δυνατότητα ανταπόκρισης στον όγκο των υποθέσεων.
Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι η πλειοψηφία των εκκρεμών αιτήσεων ανανέωσης ΑΔΕΤ βρίσκονται μόλις στο αρχικό στάδιο της ανάθεσης σε χειριστή του Κλιμακίου.
Μόνο μετά την έκδοση της Απόφασης ΑΔΕΤ ή Απόφασης Ανανέωσης ΑΔΕΤ μπορούν οι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας να αιτηθούν ραντεβού με το τοπικό Γραφείο Διαβατηρίων της Ελληνικής Αστυνομίας, για την κατάθεση των δικαιολογητικών για την έκδοση της άδειας. Το ραντεβού πρέπει να ζητηθεί εντός εξαμήνου από την έκδοση της Απόφασης ΑΔΕΤ ή Απόφασης Ανανέωσης ΑΔΕΤ.
Αρμόδιο γραφείο για την Αττική είναι το Τμήμα Αλλοδαπών Αττικής (ΤΑΑ). Στις υποθέσεις που υποστηρίζει η RSA το τελευταίο έτος, οι χρόνοι αναμονής για τον προγραμματισμό ραντεβού κατάθεσης δικαιολογητικών στο ΤΑΑ κυμαίνονταν από δύο και πέντε ημερες έως και τέσσερις εβδομάδες από την υποβολή της σχετικής αίτησης, με εξαιρέσεις περιπτώσεων αναμονής έως και ένα ή δύο μήνες:
Με το πέρας της κατάθεσης δικαιολογητικών και της λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων στο Γραφείο Διαβατηρίων της Ελληνικής Αστυνομίας, οι δικαιούχοι αναμένουν μέχρι να είναι έτοιμη για παραλαβή η ΑΔΕΤ τους.
Οι χρόνοι αναμονής από την υποβολή των δικαιολογητικών στο ΤΑΑ μέχρι την παράδοση της ΑΔΕΤ από το ΠΓΑ Αττικής στις υποθέσεις που υποστηρίζει η RSA κυμάνθηκαν από 14 έως 111 ημέρες, με ορισμένες περιπτώσεις να υπερβαίνουν το τρίμηνο:
Η Υπηρεσία Ασύλου δεν ενημερώνει ατομικά τους ενδιαφερομένους για την επικείμενη παραλαβή της ΑΔΕΤ τους. Στο τέλος κάθε εβδομάδας, αναρτάται ένας κατάλογος εξαψήφιων Αριθμών Υποθέσεων Ασύλου, στους οποίους αντιστοιχούν ΑΔΕΤ έτοιμες για παραλαβή την οριζόμενη ημερομηνία. Επομένως, οι δικαιούχοι πρέπει να ανατρέχουν τακτικά στους εβδομαδιαίους καταλόγους της ιστοσελίδας του Υπουργείου, μέχρι να εντοπίσουν τον Αριθμό Υπόθεσης Ασύλου τους και την ορισθείσα ημερομηνία παραλαβής.
Πολύμηνη αναμονή χωρίς ταυτοποιητικά έγγραφα
Παρά την επισήμανση των συστημικών πλημμελειών στη διαδικασία έκδοσης και ανανέωσης ΑΔΕΤ από τον Συνήγορο του Πολίτη2, την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ)3, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή4, τον EUAA5, καθώς και αρχές άλλων κρατών μελών της ΕΕ6, οι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας, συμπεριλαμβανομένων των επιστρεφόμενων από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, παραμένουν για διάστημα πολλών μηνών χωρίς ταυτοποιητικά έγγραφα.
Λόγω των σοβαρών καθυστερήσεων, οι οποίες αφορούν κυρίως το στάδιο της επεξεργασίας των αιτήσεων από το ΑΚΑ Δικαιούχων Διεθνούς Προστασίας, η Υπηρεσία Ασύλου επισημαίνει ότι «υπάρχουν καθυστερήσεις 6 μηνών στη διαδικασία ανανέωσης των αδειών διαμονής»7. Παρόλα αυτά, σε υποθέσεις που υποστηρίζει η RSA, εξακολουθούν να παρατηρούνται χρόνοι αναμονής που υπερβαίνουν το ένα έτος:
- Τις ελλείψεις έχει επισημάνει και η Υπηρεσία Ασύλου: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Operational Conclusion 13th Steering Committee for Migration Management, Ares(2023)8358057, 28 Σεπτεμβρίου 2023, 4.
- ΣτΠ, «Καθυστερήσεις πλέον του έτους στη διαδικασία ανανέωσης Α.Δ.Ε.Τ. σε υπόθεση δικαιούχου διεθνούς προστασίας», 316047/64653/2022, 28 Νοεμβρίου 2022.
- ΕΕΔΑ, «Επιστολή της ΕΕΔΑ προς τα συναρμόδια Υπουργεία για το θέμα της ανανέωσης των αδειών διαμονής δικαιούχων διεθνούς προστασίας», 27 Ιουλίου 2021, διαθέσιμο εδώ.
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Operational conclusions – 12th Steering Committee meeting for migration management, Ares(2023)3222469, 25 Απριλίου 2023, Task Force Migration Management Mission Report – Athens/Lesvos/Evros – July 2022, Ares(2022)5049125, Επιστολή υπ’αριθμ. Ares(2021)8048555, 7 Δεκεμβρίου 2021, διαθέσιμο εδώ.
- EUAA, Residence permits and travel documents for third-country nationals in the context of asylum, EUAA/2023/23, Νοέμβριος 2023, διαθέσιμο εδώ.
- Ολλανδική Κυβέρνηση, «Kamerbrief over diverse onderwerpen migratiebeleid», 7 Νοεμβρίου 2022.
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Operational Conclusion 13th Steering Committee for Migration Management, Ares(2023)8358057, 28 Σεπτεμβρίου 2023, 4.