By Ec Κράτηση Δεδομένα και αριθμοί Δημοσιεύσεις Εκθέσεις Θέματα Κράτηση και Συνθήκες Υποδοχής 20 Μαΐου 2024

Διοικητική κράτηση το 2023

Αυθαίρετη στέρηση ελευθερίας των προσφύγων παρά το ανέφικτο της απέλασης

Κύρια στοιχεία

Επιστροφές & απελάσεις

29.869 αποφάσεις της Ελληνικής Αστυνομίας: 19.188 αποφάσεις επιστροφής (Ν 3907/2011) και 10.681 αποφάσεις απέλασης (Ν 3386/2005). Συμπεριλαμβάνονται εθνικότητες όπως Συρία (2.785), Ιράκ (2.679), Αφγανιστάν (2.013), Σομαλία (1.826) και Παλαιστίνη (1.562)

6.340 επιστροφές πολιτών τρίτων χωρών, ιδίως Αλβανίας (2.488) και Γεωργίας (2.309), οι οποίοι δεν εκπροσωπούνται στις αφίξεις από τον Έβρο και την Ανατολική και Κεντρική Μεσόγειο

Έλεγχος αποφάσεων επιστροφής & απέλασης

367 αποφάσεις προσβλήθηκαν με ενδικοφανή προσφυγή στην Ελληνική Αστυνομία (1,2%)

6% ποσοστό αποδοχής των προσφυγών από την Ελληνική Αστυνομία

Διοικητική κράτηση

24.174 αποφάσεις κράτησης: 10.245 σε διαδικασίες επιστροφής (Ν 3907/2011), 10.295 σε διαδικασίες απέλασης (Ν 3386/2005) και 3.634 στη διαδικασία ασύλου (Ν 4939/2022)

96,4% ποσοστό κράτησης στις διαδικασίες απέλασης

53,2% ποσοστό κράτησης στις διαδικασίες επιστροφής

Δικαστικός έλεγχος της κράτησης

5.001 αποφάσεις προσβλήθηκαν με αντιρρήσεις στα διοικητικά πρωτοδικεία (20,7%)

45,6% ποσοστό αποδοχής των αντιρρήσεων από τα διοικητικά πρωτοδικεία

0,5% ποσοστό άρσης της κράτησης σε αυτεπάγγελτο έλεγχο, από τα ίδια δικαστήρια βάσει των ίδιων διατάξεων

Συνθήκες κράτησης

2.303 κρατούμενοι σε προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης στα τέλη του 2023, κυρίως σε Αμυγδαλέζα (799) και Κόρινθο (654). Κύριες χώρες το Πακιστάν (836) και η Αίγυπτος (544)

261 κρατούμενοι σε αστυνομικά τμήματα στα τέλη του 2023

49 συνολικό προσωπικό στα προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης, συμπεριλαμβανομένων διερμηνέων και διοικητικών υπαλλήλων. 1 γιατρός ανά 654 κρατούμενους στην Κόρινθο και ανά 399 στην Αμυγδαλέζα. Κανένας γιατρός στο Παρανέστι

Συνεχίζεται η συστηματική στέρηση της ελευθερίας των προσφύγων και μεταναστών σε βάρος των οποίων διατάσσεται απέλαση από τις ελληνικές αρχές, ακόμη και προς χώρες στις οποίες οι επιστροφές δεν επιτρέπονται ούτε είναι εφικτές στην πράξη, κατά παράβαση των διεθνών υποχρεώσεων της Ελλάδας. Την πρακτική αυτή καταδεικνύουν τα επίσημα στατιστικά στοιχεία των διαδικασιών επιστροφής και απέλασης και της διοικητικής κράτησης για το έτος 2023, τα οποία έχουν διατεθεί μέσω του κοινοβουλευτικού ελέγχου ¹ και αναλύονται στο παρόν σημείωμα της Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA).

Καταγραφές αφίξεων στην Ελλάδα

Στα επίσημα στοιχεία των ελληνικών αρχών για το 2023, γίνεται αναφορά σε 7.079 αφίξεις από τα χερσαία σύνορα του Έβρου, 39.016 αφίξεις από την Ανατολική Μεσόγειο στα νησιά του Αιγαίου και 2.370 αφίξεις από την Κεντρική Μεσόγειο σε σημεία όπως η Κρήτη και η Πελοπόννησος².

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, οι άνθρωποι που φτάνουν ή βρίσκονται στη χώρα χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα παραπέμπονται υποχρεωτικά και άμεσα στην Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥπΥΤ) του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, αρμόδια για την ταυτοποίησή τους, προτού υπαχθούν σε διαδικασίες ασύλου ή επιστροφής³. Όπως αναγνωρίζει ρητά, μάλιστα, η Ελληνική Αστυνομία, «το σύνολο -σχεδόν- των εισερχομένων αλλοδαπών στη χώρα μας κατά τη διαδικασία της υποδοχής και ταυτοποίησης υποβάλλει αίτηση χορήγησης ασύλου»⁴.

Το περασμένο έτος, η ΥπΥΤ κατέγραψε συνολικά 55.875 άτομα σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης, εκ των οποίων 5.310 στον Έβρο, 36.480 στις Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές (ΚΕΔ) των νησιών και 14.085 στην ενδοχώρα:

Οι κυριότερες εθνικότητες που καταγράφηκαν πέρυσι από την ΥπΥΤ είχαν ως εξής:

Οι παραπάνω χώρες καταγωγής συμπίπτουν με τις κυριότερες εθνικότητες των ανθρώπων που αιτήθηκαν άσυλο στην Ελλάδα το ίδιο διάστημα. Από το σύνολο των 64.212 αιτήσεων που καταγράφηκαν το 2023, οι περισσότερες αφορούσαν τη Συρία (14.015), το Αφγανιστάν (9.488), την Παλαιστίνη (6.736) και το Ιράκ (6.455)⁵.

Διαδικασίες επιστροφής

Κατά τη διάρκεια του 2023, η Ελληνική Αστυνομία εξέδωσε 29.869 αποφάσεις απομάκρυνσης από την ελληνική επικράτεια σε βάρος πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών. Συγκεκριμένα, εξέδωσε 19.188 αποφάσεις επιστροφής βάσει του Ν 3907/2011, με τον οποίο μεταφέρεται στο ελληνικό δίκαιο η Οδηγία επιστροφών, και 10.681 αποφάσεις απέλασης βάσει του Ν 3386/2005, σε διαδικασίες παρέκκλισης από τις διατάξεις της Οδηγίας επιστροφών.

Όπως έχουμε επισημάνει κατ’ επανάληψη, οι αστυνομικές αρχές καταστρατηγούν συστηματικά το ενωσιακό δίκαιο, καθώς εκδίδουν αδιακρίτως αποφάσεις απέλασης σε βάρος νεοαφιχθέντων προσώπων τα οποία αιτούνται άσυλο και δικαιούνται επομένως παραμονής στη χώρα⁶. Στις κύριες χώρες καταγωγής των ανθρώπων στους οποίους διατάχθηκε απέλαση βάσει των κατά παρέκκλιση διαδικασιών του Ν 3386/2005 συγκαταλέγονται η Συρία, το Αφγανιστάν, η Παλαιστίνη, η Ερυθραία και η Σομαλία, γεγονός που καταδικενύει τη συνέχιση της παράνομης αυτής πρακτικής:

Ο συνολικός αριθμός των επιστροφών και απελάσεων που πραγματοποιήθηκαν στο διάστημα του περασμένου έτους δεν υπερέβη τις 6.340, εκ των οποίων 2.706 εθελούσιες επιστροφές με υποστήριξη από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ), 742 οικειοθελείς αναχωρήσεις εντός της ταχθείσας προθεσμίας μετά την έκδοση απόφασης επιστροφής και 2.892 αναγκαστικές απομακρύνσεις:

Από τα παραπάνω επίσημα στοιχεία προκύπτει ότι η συντριπτική πλειοψηφία – πάνω από τα ¾ του συνόλου – των επιστροφών και απελάσεων που υλοποιήθηκαν το περασμένο έτος αφορούν αποκλειστικά πολίτες Αλβανίας (2.488) και Γεωργίας (2.309), οι οποίοι δεν εκπροσωπούνται στα στοιχεία αφίξεων από τον Έβρο, την Ανατολική και την Κεντρική Μεσόγειο. Σημαντική θέση στις χώρες καταγωγής των απελαθέντων από την ελληνική επικράτεια κατέχουν και δύο κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Βουλγαρία (106) και η Ρουμανία (85).

Ενδικοφανής προσφυγή κατά της απόφασης επιστροφής ή απέλασης

Κατά των αποφάσεων απέλασης ή επιστροφής των αστυνομικών αρχών, η ελληνική νομοθεσία προβλέπει τη δυνατότητα άσκησης ενδικοφανούς προσφυγής ενώπιον της Ελληνικής Αστυνομίας εντός στενής προθεσμίας πέντε ημερών.

Τα στατιστικά στοιχεία των ενδικοφανών προσφυγών κατά αποφάσεων απέλασης ή επιστροφής εξακολουθούν να αναδεικνύουν τις συστημικές ελλείψεις στην πρόσβαση στο συγκεκριμένο ένδικο βοήθημα. Από τις 29.869 αποφάσεις που εκδόθηκαν πέρυσι από την Ελληνική Αστυνομία, μόνο 367 προσβλήθηκαν με προσφυγή, μόλις 1,2% επί του συνόλου.

Σημαντικό μέτρο σύγκρισης για τη δυνατότητα άσκησης ενδίκου μέσου αποτελεί η διαδικασία ασύλου, στην οποία εκδίδεται κατά κανόνα απόφαση επιστροφής ή απέλασης από την Υπηρεσία Ασύλου ταυτόχρονα με την απόρριψη της αίτησης διεθνούς προστασίας⁷. Το 2023 εκδόθηκαν 7.593 απορριπτικές αποφάσεις ουσίας και 4.643 αποφάσεις απαραδέκτου από την Υπηρεσία Ασύλου, ενώ κατατέθηκαν συνολικά 10.973 προσφυγές κατά αποφάσεων της Υπηρεσίας στην Αρχή Προσφυγών⁸.

Σοβαρό πρόσκομμα στην πρόσβαση των υπό απέλαση ή επιστροφή προσώπων αποτελεί η διαρκής και πλήρης έλλειψη δωρεάν νομικής συνδρομής από το κράτος, κατά παράβαση των υποχρεώσεων της χώρας⁹. Παρά την πάροδο διαστήματος άνω της διετίας από σχετικές συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για λήψη μέτρων με στόχο την «πραγματική πρόσβαση σε δωρεάν νομική συνδρομή»¹⁰, καμία ρύθμιση δεν έχει εισαχθεί μέχρι σήμερα για την παροχή δωρεάν νομικής συνδρομής.

Παραμένουν, δε, οι σοβαρές ανησυχίες που έχουμε εκφράσει ως προς την αποτελεσματικότητα της ενδικοφανούς προσφυγής στην Ελληνική Αστυνομία ως μέσου πραγματικού ελέγχου της νομιμότητας των αποφάσεων απέλασης ή κράτησης¹¹.

Οι ως άνω επιφυλάξεις ενισχύονται από τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, σύμφωνα με τα οποία απορρίφθηκαν 345 ενδικοφανείς προσφυγές και μόνο 22 έγιναν δεκτές το 2023. Έγινε δηλαδή δεκτό μόνο το 6% των ήδη ελάχιστων ενδικοφανών προσφυγών που ασκήθηκαν στη διάρκεια του έτους.

Επιβολή διοικητικής κράτησης

Ο αριθμός των αποφάσεων κράτησης που εκδόθηκαν από την Ελληνική Αστυνομία το 2023 ανήλθε στις 24.174, σε σχέση με 30.631 αποφάσεις το 2022 και 21.044 το 2021.

Επιβεβαιώνεται για άλλη μία χρονιά από τα επίσημα στοιχεία ότι η προαναχωρησιακή κράτηση εξακολουθεί να επιβάλλεται συστηματικά στις διαδικασίες απομάκρυνσης από το ελληνικό έδαφος και όχι κατ’ εξαίρεση, όπως απαιτεί το διεθνές, ενωσιακό και εθνικό δίκαιο. Αποτελεί, δε, σχεδόν αυτόματο αποτέλεσμα της έκδοσης απόφασης απέλασης στις διαδικασίες του Ν 3386/2005 που παρεκκλίνουν από τις εγγυήσεις της Οδηγίας επιστροφών, εφόσον το 96,4% των αποφάσεων απέλασης συνοδεύονταν από κράτηση, ενώ στις διαδικασίες επιστροφών του Ν 3907/2011 το αντίστοιχο ποσοστό κυμάνθηκε στο 53,4%:

Κράτηση χωρίς προοπτική απομάκρυνσης

Κυριότερη εθνικότητα των ατόμων που τέθηκαν υπό διοικητική κράτηση το 2023 ήταν το Πακιστάν (4.390). Ακολούθησαν η Αλβανία (2.190), το Αφγανιστάν (1.985), η Συρία (1.966) και η Σομαλία (1.798):

Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβολή της προαναχωρησιακής κράτησης είναι, μεταξύ άλλων, η προοπτική απομάκρυνσης από το ελληνικό έδαφος. Στην περίπτωση, ωστόσο, των ατόμων από χώρες όπως το Αφγανιστάν, η Συρία, η Σομαλία, η Παλαιστίνη ή η Ερυθραία, η προαναχωρησιακή κράτηση επιβλήθηκε χωρίς να υπάρχει προοπτική απομάκρυνσής τους είτε στη χώρα καταγωγής τους είτε στην Τουρκία.

Δικαστικός έλεγχος της κράτησης

Το 2023 κατατέθηκαν 5.001 αντιρρήσεις κατά της κράτησης, δηλαδή προσβλήθηκε στα δικαστήρια μία στις πέντε αποφάσεις κράτησης. Τα προαναφερθέντα προσκόμματα στην πρόσβαση στην ενδικοφανή προσφυγή κατά των αποφάσεων επιστροφής και απέλασης και η καθολική μη συμμόρφωση της χώρας με την υποχρέωση παροχής δωρεάν νομικής συνδρομής επηρεάζουν την αποτελεσματική πρόσβαση και σε αυτό το ένδικο βοήθημα.

Η συντριπτική πλειοψηφία των αντιρρήσεων κατά της κράτησης κατατέθηκαν στο Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών (2.890). Σημαντικός αριθμός κατατέθηκε και στα Διοικητικά Πρωτοδικεία Κορίνθου (933), Θεσσαλονίκης (243) και Πειραιά (238).

Το 45,6% των αντιρρήσεων κατά της κράτησης που εξετάστηκαν στην ουσία τους ενώπιον των διοικητικών πρωτοδικείων το 2023 έγιναν δεκτές:

Και το 2023 παρατηρήθηκαν σφοδρότατες αποκλίσεις μεταξύ του δικαστικού ελέγχου της νομιμότητας κράτησης στις αντιρρήσεις και αυτού στη διαδικασία του αυτεπάγγελτου δικαστικού ελέγχου των αποφάσεων παράτασης της κράτησης βάσει των Ν 4939/2022 και του Ν 3907/2011, παρότι αφορούν ακριβώς τις ίδιες διατάξεις και εξετάζονται από τα ίδια δικαστήρια.

Από τα ως άνω στοιχεία συνάγονται καταφανείς διαφορές στη λειτουργία των προβλεπόμενων μηχανισμών δικαστικού ελέγχου της κράτησης. Τα διοικητικά δικαστήρια έκριναν παράνομο το 45,6% των αποφάσεων κράτησης επί των οποίων ασκήθηκαν αντιρρήσεις, ωστόσο έκριναν αντίστοιχα μόνο το 0,5% των αυτεπαγγέλτως ελεγχόμενων αποφάσεων ως μη νόμιμες.

Τα επίσημα στοιχεία καταδεικνύουν για άλλη μία χρονιά την επιτακτική ανάγκη της διασφάλισης κατάλληλης δωρεάν νομικής συνδρομής, όπως απαιτεί η ενωσιακή νομοθεσία, για την επίτευξη ενός δίκαιου και αποτελεσματικού ελέγχου της κράτησης. Μέχρι σήμερα, ωστόσο, οι ελληνικές αρχές συστηματικά παραλείπουν να λάβουν οποιοδήποτε μέτρο για την παροχή δωρεάν νομικής συνδρομής στους διοικητικά κρατούμενους.

Συνθήκες κράτησης

Ο αριθμός των ανθρώπων που τελούσαν υπό διοικητική κράτηση στα τέλη του 2023 ήταν 2.303, ήτοι κατάτι μειωμένος σε σχέση με 2.813 άτομα στα τέλη του 2022 και 2.335 στα τέλη του 2021. Εξ αυτών, 2.042 κρατούνταν σε έξι προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης (ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α.) και 261 σε αστυνομικά τμήματα ανά την επικράτεια:

Η κυριότερη χώρα καταγωγής των ανθρώπων που κρατούνταν στα τέλη του έτους ήταν το Πακιστάν (836), με κυριότερο τόπο κράτησης την Κόρινθο (526) και την Αμυγδαλέζα (228). Ακολουθεί η Αίγυπτος (544), με κυριότερο τόπο κράτησης την Αμυγδαλέζα (321) και το Παρανέστι (109).

Μολονότι το συνολικό προσωπικό της Ανώνυμης Εταιρίας Μονάδων Υγείας (ΑΕΜΥ) που δραστηριοποιείται στα ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α., στο οποίο συγκαταλέγονται διοικητικοί υπάλληλοι και διερμηνείς, αυξήθηκε από 37 άτομα στα τέλη του 2022 σε 49 στα τέλη του 2023, η κάλυψη των αναγκών υγείας των ανθρώπων που κρατούνται στα ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α. παραμένει εξαιρετικά ελλιπής, ενέχοντας σοβαρούς κινδύνους για την υγεία και τη ζωή των κρατουμένων. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, η στελέχωση των ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α. στα τέλη του έτους είχε ως εξής:

Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει, ενδεικτικά, ότι η Κόρινθος είχε μόνο έναν γιατρό για συνολικά 654 κρατούμενους, το δε Παρανέστι δεν παρείχε υπηρεσίες γιατρού ούτε διερμηνέα για τους συνολικά 286 κρατούμενους.

Βουλή των Ελλήνων, Στοιχεία διοικητικής κράτησης και απελάσεις μεταναστών και αιτούντων άσυλο, διαθέσιμο εδώ.
Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, Στατιστικά, Δεκέμβριος 2023, 1, διαθέσιμο εδώ, Μάρτιος 2024, 20, διαθέσιμο εδώ.
Άρθρο 38, παρ. 1 Ν 4939/2022.
Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνομίας, Απάντηση σε κοινοβουλευτική ερώτηση, 7017/4/25899-γ΄, 16 Μαρτίου 2022, διαθέσιμο εδώ.
Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, Στατιστικά, Δεκέμβριος 2023, 6, διαθέσιμο εδώ.
RSA, Συνεχίζεται η συστηματική διοικητική κράτηση των αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα, Ιούνιος 2022, διαθέσιμο εδώ.
Άρθρο 87, παρ. 8 Ν 4939/2022.
Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, Στατιστικά, Δεκέμβριος 2023, 8-10, διαθέσιμο εδώ.
Άρθρο 28, παρ. 4 Ν 3907/2011.
Εκτελεστική απόφαση του Συμβουλίου με την οποία διατυπώνεται σύσταση για την αντιμετώπιση των ελλείψεων που διαπιστώθηκαν κατά την αξιολόγηση του 2021 σχετικά με την εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν από την Ελλάδα στον τομέα της επιστροφής, 13662/21, 10 Νοεμβρίου 2021, σκ. 1-2, διαθέσιμο εδώ. Βλ. και Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Απάντηση σε κοινοβουλευτική ερώτηση P-5159/2021, 19 Ιανουαρίου 2022, διαθέσιμο εδώ.
RSA, Διοικητική κράτηση το 2022: Εκθετική αύξηση αποφάσεων, χωρίς πρόσβαση σε ένδικα βοηθήματα και νομική συνδρομή, Απρίλιος 2023, 4, διαθέσιμο εδώ.