Η «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο» (RSA) και το PRO ASYL στο πλαίσιο της εκστρατείας #StopTheToxicDeal δημοσιεύουν το τέταρτο θέμα, το οποίο αφορά στην κράτηση.
Η ΚΡΑΤΗΣΗ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΑΠΟΤΡΟΠΗΣ
#StopTheToxicDeal
Η εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης Ε.Ε-Τουρκίας («συμφωνία») δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί χωρίς τη δημιουργία νέων δομών κράτησης και ειδικότερα των Προαναχωρησιακών Κέντρων Κράτησης Αλλοδαπών (ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ) στα νησιά του Αιγαίου. Πρόκειται στην ουσία για μία φυλακή όπου κρατούνται για διοικητικούς λόγους ακόμη και αιτούντες άσυλο που θεωρούνται «παραβατικοί». Η εκτεταμένη πρακτική της κράτησης φαίνεται να είναι μία από τις βασικές επιδιώξεις της ελληνικής κυβέρνησης στο πλαίσιο της εφαρμογής της «συμφωνίας».
Σήμερα παράλληλα με τα κατά τόπους κρατητήρια των Α.Τ στα νησιά του Αιγαίου, λειτουργούν ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ στη Λέσβο (χωρητικότητας 210 ατόμων) και την Κω (χωρ. 500 ατόμων) ενώ αναμένεται να δημιουργηθεί σύντομα και στη Σάμο (χωρ. 300 ατόμων). Στη Χίο το κλίμα παραμένει εκρηκτικό καθώς ακόμη δεν έχει εξευρεθεί χώρος για την δημιουργία ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ λόγω των εκτεταμένων αντιδράσεων από την τοπική κοινωνία.
Στην κράτηση οδηγούνται κυρίως όσοι έχουν απορριφθεί στην διαδικασία ασύλου σε β΄ βαθμό με σκοπό την άμεση επιστροφή τους στην Τουρκία με βάση την «συμφωνία». Παράλληλα, τo Νοέμβριο του 2017 ξεκίνησε να εφαρμόζεται πιλοτικά στη Λέσβο και τη Χίο η κράτηση υπηκόων Συρίας, αμέσως μετά την άφιξή τους παρά το γεγονός της ρητής βούλησης τους για την υποβολή αίτησης ασύλου και χωρίς να υποβληθούν σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης κατά το νόμο. Η νέα αυτή πρακτική είναι νομικά αίολη και ασαφής. Ωστόσο, μέλημα των αρχών φαίνεται να είναι η κράτηση να επεκταθεί και σε όσους έχουν απορριφθεί σε α’ βαθμό στη διαδικασία ασύλου, έξω από κάθε νομικό πλαίσιο, εγγύηση και διαδικασία.
Οι συνθήκες κράτησης είναι ένα θέμα για το οποίο η Ελλάδα έχει επανειλημμένως καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όμως οι Αρχές συνεχίζουν να εφαρμόζουν μαζικά το μέτρο της κράτησης χωρίς να εξετάζουν εναλλακτικά μέτρα. Στα κρατητήρια των Α.Τ των νησιών που εκ του νόμου προορίζονται μόνο για ολιγόωρη παραμονή επικρατούν ακόμη συνθήκες που συνιστούν απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Υπεράριθμοι κρατούμενοι για μήνες κοιμούνται σε στρώματα στο πάτωμα χωρίς δυνατότητα άσκησης και προαυλισμού, συχνά στερούμενοι ακόμη και το φυσικό φως. Δεν παρέχεται καμία ψυχοκοινωνική στήριξη και διερμηνεία από το κράτος ή όταν παρέχεται είναι εξαιρετικά ελλειπής. Πλημμελείς είναι τόσο στα κρατητήρια όσο και στα ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ οι παρεχόμενες ιατροφαρμακευτικές υπηρεσίες που συνήθως απαιτούν την μεταφορά των κρατουμένων στα τοπικά νοσοκομεία. Κατά διαστήματα ιδιαίτερα έντονο είναι και το πρόβλημα της ψώρας μεταξύ των κρατουμένων (χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό των κρατητήρίων Χίου τους τελευταίους μήνες). Ευάλωτες κατηγορίες όπως θύματα βασανιστηρίων και ψυχικά ασθενείς χωρίς καμία μέριμνα παραμένουν εκεί για εβδομάδες ή και μήνες ενώ δεν προβλέπονται ειδικοί χώροι για γυναίκες και ανήλικα.
Με την «συμφωνία» και το νόμο για την Οργάνωση και λειτουργία Υπηρεσίας Ασύλου κ.α (αρ. 41 ν. 4375/2016) δημιουργήθηκε επίσης μία ιδιότυπη μορφή περιορισμού της ελευθερίας ο λεγόμενος «γεωγραφικός περιορισμός» που επιβάλλεται αδιάκριτα απαγορεύοντας την έξοδο των αιτούντων άσυλο από τα νησιά. Ο εκάστοτε προϊστάμενος της Υπηρεσίας Ασύλου εκδίδει τον γεωγραφικό περιορισμό για «λόγους δημοσίας τάξης» υπό το πρόσχημα της ταχύτερης επεξεργασίας και παρακολούθησης των αιτημάτων ασύλου χωρίς εξατομικευμένη αξιολόγηση και αιτιολογία. Αυτή η «κόκκινη σφραγίδα» στα δελτία αιτούντων διεθνή προστασία τους εγκλωβίζει για μεγάλο χρονικό διάστημα -ακόμη και για περισσότερο από ένα χρόνο- σε μία limbo κατάσταση αναμονής κάτω από άθλιες συνθήκες. Όσοι παραβιάζουν το γεωγραφικό περιορισμό που τους έχει επιβληθεί συλλαμβάνονται και οδηγούνται στα κρατητήρια ή τα ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ. Τα ζητήματα που αφορούν στην επιβολή του μέτρου του γεωγραφικού περιορισμού και τη συμβατότητα του με το εθνικό και Ευρωπαϊκό δίκαιο συζητήθηκε ενώπιον του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου (ΣΤΕ) πρόσφατα (Φεβρουάριος του 2018) μετά από προσφυγές του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ) και πέντε Δικηγορικών Συλλόγων των Νησιών του Αιγαίου και αναμένεται η έκδοση σχετικής απόφασης.
Η «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο» πιστεύει ότι μετά την εφαρμογή της «συμφωνίας» η διοικητική κράτηση χρησιμοποιείται ως εργαλείο αποτροπής νέων ροών αλλά και ως μοχλός πίεσης αιτούντων άσυλο έτσι ώστε να παραιτηθούν από τα αιτήματά τους, καταστρατηγώντας έτσι τις κείμενες διατάξεις.
Η «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο» επισημαίνει ότι η διοικητική κράτηση θα πρέπει να εφαρμόζεται ως έσχατο μέτρο και μετά από εξατομικευμένη κρίση.
Humam* ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Ο Humam γεννήθηκε στο τέλος της δεκαετίας του ’90 στα περίχωρα της Δαμασκού. Ήταν μόλις 13 χρονών όταν ξεκίνησε ο πόλεμος στη Συρία.
“Οι αναμνήσεις για την ζωή μου πριν τον πόλεμο είναι ελάχιστες. Θυμάμαι μόνο το σχολείο μου, το οποίο σταμάτησε όταν ξεκίνησε ο πόλεμος και καταστράφηκε μετά από τους βομβαρδισμούς”.
Μέχρι την ημέρα που εγκατέλειψε τη Συρία μαζί με τον πατέρα του, ο Humam , βίωνε καθημερινά τις ολέθριες συνέπειες του πολέμου. Ο Humam σε καθημερινή βάση ήρθε αντιμέτωπος με μαζικές δολοφονίες, βομβαρδισμούς, αναίτιες συλλήψεις αμάχων και φρικιαστικές και αποτρόπαιες εικόνες. Από πολύ μικρή ηλικία ζούσε υπό τον κίνδυνο στρατολόγησης. Στα 13 του χρόνια απήχθη από ένοπλες ομάδες και εξαναγκάστηκε με τη βία να δουλέψει στην κατασκευή αναχωμάτων όπου υπέστη συνεχή κακομεταχείριση.
Μεγαλώνοντας και καθώς ο κίνδυνος στρατολόγησης από ένοπλες ομάδες ή από τον Συριακό στρατό εντείνονταν, ζούσε υπό συνεχή φόβο. Παρέμενε εγκλωβισμένος στο σπίτι του μέχρι που η πολυκατοικία τους ισοπεδώθηκε κατά τη διάρκεια ενός βομβαρδισμού τον Σεπτέμβριο του 2016.
Ο Humam θρήνησε κοντινούς συγγενείς, συντετριμμένος αφηγείται:
”Για το τραγικό συμβάν ειδοποιηθήκαμε το πρωί από τους γείτονες. O παππούς μου είχε ξυπνήσει χαράματα και βρισκόταν στην εξώπορτα του σπιτιού του, για να πάει στο τζαμί για προσευχή. Πυροβολήθηκε από ελεύθερο σκοπευτή, που εντόπιζε στόχους μάλλον μέσω θερμικής κάμερας. Μόλις σωριάστηκε στο πάτωμα, η γιαγιά μου έτρεξε προς την εξώπορτα και πυροβολήθηκε και η ίδια από τα πυρά του σκοπευτή. Επί ώρες οι σωροί τους κείτονταν δίπλα-δίπλα και κανένας δεν τολμούσε να πλησιάσει. Τις επόμενες ημέρες γείτονες μας ‘έστειλαν τις σωρούς τους”.
Λίγο καιρό αργότερα ο Humam μαζί με τον πατέρα του εγκατέλειψε την Συρία. Στην Τουρκία κατάφεραν να εισέλθουν μετά από εννέα αποτυχημένες προσπάθειες κατά τις οποίες δέχτηκαν και ευθεία πυρά από ελεύθερους σκοπευτές του τουρκικού στρατού. Για τις προσπάθειες τους χαρακτηριστικά αναφέρει : “Η τέταρτη προσπάθειά μας, είχε ακριβώς την ίδια κατάληξη με την δεύτερη. Όταν φτάσαμε στο συρμάτινο τείχος οι Τούρκοι στρατιωτικοί άρχισαν να πυροβολούν με ευθείες βολές κατά πάνω μας. Απομακρυνθήκαμε τρέχοντας από το φράχτη. Κάποιος τραυματίστηκε στο χέρι καθώς προσπαθούσε να σκαρφαλώσει.”
Μετά την τελευταία και επιτυχημένη προσπάθεια, ο Humam και ο πατέρας του παρέμειναν στην Τουρκία μόλις 5 ημέρες. Κατά τη διάρκεια αυτής της ολιγοήμερης διαμονής συνελήφθησαν και κρατήθηκαν από τις τουρκικές αρχές. Υπέστησαν κακομεταχείριση και εξευτελιστικές συνθήκες . Όπως περιγράφει ο Humam ”Μας έβαλαν να καθαρίσουμε τις τουαλέτες και άλλους χώρους του τμήματος, με σκοπό να μας εξευτελίσουν. Όταν ο πατέρας μου αντέδρασε στο άκουσμα της διαταγής τον χτύπησαν με ηλεκτρική ράβδο. Καθ’ όλη τη διάρκεια της κράτησης, ήμασταν δεμένοι οπισθάγκωνα με ελαστικά δεματικά (Tiewraps). Είχαν περάσει tiewraps ακόμη και σε μικρά παιδιά”. Το EASO δέχτηκε ως αξιόπιστη την μαρτυρία του όσον αφορά στην κακομεταχείριση του στην Τουρκία ενώ δεν εξέτασε τους ισχυρισμούς του για την Συρία.
Ο Humam και ο πατέρας του, ο οποίος πάσχει από σοβαρά καρδιολογικά και ορθοπεδικά προβλήματα, εισήλθαν στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 2017 και ζήτησαν διεθνή προστασία. Σε βάρος τους εκδόθηκαν αυτοματοποιημένα και χωρίς καμία εξατομικευμένη αξιολόγηση της υπόθεσης τους αποφάσεις απέλασης. Οι αιτήσεις ασύλου τους εξετάστηκαν ξεχωριστά.
Τον Νοέμβριο του 2017 η αίτηση ασύλου του Humam απορρίφθηκε ως «απαράδεκτη» από την αρμόδια Επιτροπή Προσφυγών. Η ίδια Επιτροπή μερικές ημέρες αργότερα ανέβαλε την εξέταση της υπόθεσης του πατέρα του προκειμένου να παραπεμφθεί για ιατρικές εξετάσεις από καρδιολόγο και ορθοπεδικό για να διαγνωστεί η ευαλωτότητα του. Στη συνέχεια ο Humam συνελήφθην από τις αστυνομικές αρχές και με την επίδοση της δευτεροβάθμιας απορριπτικής απόφασης κρατήθηκε με σκοπό την εκτέλεση της απόφασης απέλασης και την επιστροφή του στην Τουρκία.
Κατά τη διάρκεια της κράτησης του ο Humam παρέμεινε επί σαράντα ημέρες σε κρατητήριο νησιωτικού αστυνομικού τμήματος μέχρι την διαταγή άρσης της κράτησης του για την μεταγωγή του σε Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Αττικής για την ακούσια νοσηλεία του. Αυτή η παρατεταμένη κράτηση σε δύσκολες συνθήκες χωρίς καμία ψυχοκοινωνική στήριξη, επιδείνωσαν την γενικότερη ψυχική του υγεία.
Παρόλο που υπήρχαν σαφείς και επαρκείς ενδείξεις ότι ο Humam είναι θύμα βίας/ κακομεταχείρισης και υποφέρει από μετατραυματικό σύνδρομο ουδέποτε κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ασύλου παραπέμφθηκε και εξετάστηκε από ειδικό ιατρικό και ψυχοκοινωνικό κλιμάκιο προς διάγνωση της ευαλωτότητάς του. Ουδέποτε επίσης, λήφθηκε υπόψιν η ευαλωτότητα του πατέρα του, ο οποίος εξαρτάται άμεσα από τη βοήθεια του.
Οι Ελληνικές Αρχές, αντίθετα αντιμετώπισαν τις υποθέσεις του Humam και του πατέρα του, με τρόπο αντιφατικό και απάνθρωπο θέτοντας σε κίνδυνο την σωματική και πνευματική τους υγεία. Σήμερα ο πατέρας του Humam έχει χαρακτηριστεί ως ευάλωτος και η διαδικασία εξέτασης του αιτήματος ασύλου του εκκρεμεί.
* Τα στοιχεία του νεαρού πρόσφυγα έχουν αλλαχθεί για να διατηρηθεί η ανωνυμία του
“Έρευνες σε πρόσφυγες που είχαν μακρά παραμονή σε κέντρα κράτησης, δείχνουν έντονες ψυχολογικές και διαπροσωπικές δυσχέρειες. Υψηλά ποσοστά κατάθλιψης, ελλιπή ποιότητα ζωής καθώς και δυσκολία να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους τα χρόνια που ακολούθησαν μετά την κράτηση. Συχνά βασανίζονται από αισθήματα ανασφάλειας και αδικίας. Οι σκληρές εμπειρίες της κράτησης πολλές φορές οδηγούν σε βαθιές αλλαγές της θεώρησης του εαυτού τους.
Ο Μ.Α., μου περιγράφει ένα από τα βασανιστήρια που υπέστη στην Συρία, γνωστό ως dulab, κατά το οποίο τον εξανάγκαζαν να μπει και να χωρέσει -φυσικά με μεγάλη δυσκολία- σε ένα μικρό ντουλάπι και να παραμείνει εκεί για αρκετή ώρα. Στις λιγοστές φορές που άνοιξε η πόρτα όση ώρα διήρκησε η συνάντηση μας στο διάδρομο του ΑΤ όπου κρατείται, είδα την εμφανή έλλειψη χώρου στα κρατητήρια μιας και οι κρατούμενοι που ήταν καθισμένοι πάνω σε γυμνά βρώμικα στρώματα από αφρολέξ, ήταν κολλητά ο ένας με τον άλλον και έπρεπε να σηκωθούν ώστε να ανοίξει η πόρτα. Το ίδιο επιβεβαίωσε και ο ίδιος, πως με δυσκολία μπορεί κάποιος να καταφέρει να ξαπλώσει.
Λόγω έλλειψης χώρου είναι αναγκασμένοι να μένουν σχεδόν συνέχεια καθιστοί και μου είναι αδύνατον να μην σκεφτώ τον παραλληλισμό αυτού που βιώνει τώρα με το βασανιστήριο του dulab.”
Κωνσταντίνα Κράνου – κοινωνική λειτουργός, ειδικευμένη στην ψυχοτραυματολογία, συνεργάτιδα του RSA
#StopTheToxicDeal
