Τα «παιδιά της συμφωνίας»: Χωρίς θεμελιώδη δικαιώματα
Κατά τη διάρκεια των πέντε χρόνων εφαρμογής της «συμφωνίας» μεταξύ Ε.Ε και Τουρκίας για το προσφυγικό, χιλιάδες παιδιά έζησαν και ζουν μέσα στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποιήσης (ΚΥΤ) και σε άλλους χώρους φιλοξενίας στα νησιά και στην ενδοχώρα, είτε συνοδευόμενα από τις οικογένειές τους, είτε ασυνόδευτα. Πολλά παιδιά έγιναν μάρτυρες ακραίων καταστάσεων, κυρίως λόγω του εγκλωβισμού στα νησιά και της επιδείνωσης των συνθηκών διαβίωσης. Πρόκειται για παιδιά σε μία κρίσιμη αναπτυξιακή ηλικία, τα οποία στερήθηκαν βασικά δικαιώματα, όπως η ασφαλή διαβίωση και η πρόσβαση στο δημόσιο σχολείο.
Η πανδημία του COVID-19 επιβάρυνε ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Παρά τις εκκλήσεις ήδη πριν ένα περίπου χρόνο για άμεση εκκένωση των ΚΥΤ από παιδιά και τις υποσχέσεις των ευρωπαίων εταίρων για μετεγκαταστάσεις, χιλιάδες ακόμα παιδιά εξακολουθούν να βιώνουν μία εφιαλτική συνθήκη. Πρόκειται για μελλοντικούς ευρωπαίους πολίτες, στους οποίους η ίδια η Ευρώπη έχει γυρίσει την πλάτη.
Τέσσερις εξειδικευμένοι επαγγελματίες παραθέτουν μία σύντομη τοποθέτηση αναφορικά με τις επιπτώσεις που έχει στην ψυχική υγεία, τα δικαιώματα και γενικότερα στη ζωή των ανήλικων προσφύγων/αιτούντων άσυλο και ανήλικων μεταναστών ο εγκλωβισμός τους στις απάνθρωπες συνθήκες στα ΚΥΤ και η συνακόλουθη καταπάτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων τους.
Η θεμελιώδης αρχή της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού που καθιερώνει το δικαίωμα του κάθε παιδιού να μην υφίσταται καμία διάκριση για οποιοδήποτε λόγο, περιλαμβανόμενης της νομικής κατάστασης του ίδιου και των γονέων του, υπέστη σοβαρό πλήγμα τα τελευταία 5 χρόνια στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, και όχι μόνο, με τις συνθήκες διαβίωσης στις οποίες υποβάλλονται δεκάδες χιλιάδες παιδιά που μετακινούνται στην Ελλάδα σε αναζήτηση διεθνούς προστασίας, προερχόμενα από χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Η υποχρεωτική παραμονή τους για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα σε ιδιαίτερα επισφαλή ως βλαπτικά περιβάλλοντα και ο αναγκαστικός αποκλεισμός των περισσότερων εξ αυτών από την τυπική εκπαίδευση είναι δύο από τις κορυφαίες μορφές διακριτικής μεταχείρισης τους που συνδέονται με την παραβίαση και άλλων θεμελιωδών δικαιωμάτων τους.
Την απαράδεκτη αυτή κατάσταση με συγκεκριμένα παραδείγματα παραβιάσεων δικαιωμάτων, προσπαθήσαμε να αναδείξουμε ως Συνήγορος του Παιδιού στην Ελλάδα και διεθνώς, από την πρώτη στιγμή υπογραφής της Κοινής Δήλωσης και στα χρόνια που ακολούθησαν. Προϊόν των επανειλημμένων επισκέψεων, αυτοψιών, ερευνών και παρεμβάσεων, σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Συνηγόρων του Παιδιού, διακυβερνητικούς οργανισμούς και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ήταν δημόσια κείμενα στα οποία επισημαίνεται ότι τα παιδιά που μετακινούνται έχουν τα ίδια δικαιώματα με όλα τα άλλα παιδιά στην εκπαίδευση, στην υγεία, στη φροντίδα, στην ψυχαγωγία και γενικότερα στην κοινωνική συμμετοχή.
5 χρόνια μετά, ιδίως με τις νέες απειλές σε βάρος της υγείας και της ευημερίας των ανθρώπων σε όλον τον πλανήτη, η Ευρώπη πρέπει να πάψει να «νίπτει τας χείρας» της στο προσφυγικό και να λάβει νέα μέτρα για την εφαρμογή των διεθνών συμβάσεων και την ισότιμη προστασία των δικαιωμάτων όλων των παιδιών.
* Νομικός, πρώην Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού
Η παρατεταμένη παραμονή παιδιών σε καταυλισμούς προσφύγων με δυσχερείς συνθήκες διαβίωσης, αποκομμένων από την εκπαίδευση, την ισορροπημένη γνωστική και ψυχολογική ανάπτυξη και την κοινωνική αλληλεπίδραση, η παρατεταμένη έκθεση σε συνθήκες υπερπληθυσμού, που καταργούν οποιαδήποτε ιδιωτικότητα, που ενισχύουν το φόβο για την ασφάλεια και την υγεία, ενώ ταυτόχρονα εξαντλούν φυσικά και ψυχολογικά τον πλέον ανθεκτικό οργανισμό, συγκροτεί από μόνη της μια τραυματική εμπειρία για τους ανθρώπους αυτούς.
Στην συντριπτική τους πλειονότητα, τα παιδιά προσφυγικής προέλευσης στη χώρα μας, ειδικά μάλιστα τα παιδιά που διαβιούν στις δομές υποδοχής και ταυτοποίησης των νησιών, στερούνται το δικαίωμα στην εκπαίδευση παραμένοντας αόρατα και αβοήθητα έως ότου κριθεί το μέλλον τους μέσω χρονοβόρων και συχνά αδιαφανών διαδικασιών. Βοηθούσης της πανδημίας και του χειρισμού της, η αδυναμία πρόσβασης των παιδιών στην εκπαίδευση παγιώνεται. Μαζί με αυτήν και οι συνθήκες εγκλεισμού, υλικής και πνευματικής αποστέρησης και τελικά καθήλωσής τους σε ένα καθεστώς ανεπιθύμητων και επικίνδυνων ανθρώπων τρίτης διαλογής, για τους οποίους η απλή επιβίωση θεωρείται πολύ ικανοποιητικός στόχος.
Έτσι, αντί να υπηρετούνται τα Δικαιώματα του Παιδιού και των Ανθρώπων και να ενισχύεται μέσω της εκπαίδευσης η καλλιέργεια της σκέψης και η ανάπτυξη ποικίλων δεξιοτήτων, προκαλείται η συρρίκνωση του ψυχοπνευματικού και διανοητικού δυναμικού των παιδιών αυτών, με αναπόφευκτες επιπτώσεις στην ενήλικη ζωή τους. Παράλληλα, ευνοείται η ανάπτυξη φοβικών και ρατσιστικών στάσεων απέναντί τους από τις κοινωνίες υποδοχής, μεταφέροντάς τους ένα ισχυρό μήνυμα απόρριψης, στίγματος και αποκλεισμού.
* Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Διαπολιτισμικής Αγωγής
Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Τα παιδιά «σε κίνηση» θα περάσουν πολλά: πόλεμο, πείνα, ακραία φτώχια, αναγκαστική στράτευση, επιβεβλημένο γάμο, ταξιδεύοντας ως θύματα smuggling ή trafficking (συχνά εναλλάσσοντας ρόλους) κακουχίες, κινδύνους, επιβιωτική σεξεργασία, παρανομία. Φτάνοντας στην Ελλάδα θα έρθουν αντιμέτωπα με εγκλεισμό σε άθλιους καταυλισμούς-στρατόπεδα, καθεστώς διαρκούς ομηρίας, εμπειρίες αστυνομικής βίας, αποσιώπησης/αποστέρησης δικαιωμάτων, εκμετάλλευσης. Τα παιδιά αυτά νοιώθουν παγιδευμένα σε μια χώρα στην οποία δεν ήθελαν να εγκατασταθούν, η οποία μοιάζει να μην τα ήθελε ούτε αυτή.
Εξ αιτίας όλων αυτών κάποια θα αναπτύξουν ψυχικές/συμπεριφορικές διαταραχές. Για αυτά τους προσφέρεται ελάχιστη βοήθεια ή φροντίδα για το παρόν τους και το μέλλον τους. Στα ασυνόδευτα ανήλικα δεν (τους) προσφέρεται ούτε καν μια σχέση με έναν άνθρωπο υπεύθυνο και εμπιστοσύνης (επιτροπεία ασυνόδευτων ανηλίκων ακόμα να εφαρμοστεί στην Ελλάδα…). Τους παρέχεται μόνο ένα κακής συνήθως ποιότητας κατάλυμα, σε ένα γκετοποιημένο χώρο και καμιά ελπίδα μιας καλύτερης ζωής.
Πέντε χρόνια μετά την κοινή δήλωση Ε.Ε.-Τουρκίας, οι μεταναστευτικές ροές δεν σταμάτησαν ούτε ανασχέθηκαν ουσιωδώς – απλώς συνέχισαν με μεγαλύτερους κινδύνους ζωής για τους διακινούμενους πληθυσμούς και δημιουργήθηκαν μερικές δεκάδες χιλιάδες εγκλωβισμένων σε χώρες πρώτης υποδοχής όπως η Ελλάδα. Ανθρώπων που δεν μπορούν πια να πάνε ούτε «μπρος» ούτε «πίσω». Και που δεν διαγράφεται για αυτούς μέλλον πουθενά. Μεγάλο μέρος από αυτούς είναι παιδιά. Παιδιά τραυματισμένα ψυχικά που συνεχίζουν να θυματοποιούνται. Είναι καιρός να φροντίσουμε για την κοινωνική τους ένταξη, για να έχουν την προοπτική μιας καλύτερης ζωής.
* Ψυχίατρος, Διευθυντής Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, πρώην Πρόεδρος της Επιτροπής Λανζαρότε του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική βία και εκμετάλλευση.
H συμφωνία μεταξύ ΕΕ-Τουρκίας αναγνωρίζει την Τουρκία ως «ασφαλή 3η χώρα», επιστέγασμα των αντιπροσφυγικών-αντιμεταναστευτικών πολιτικών που εφαρμόζονται χρόνια από τις ελληνικές κυβερνήσεις σε σύμπλευση με τις επιταγές της Ε.Ε. με στόχο την μείωση των προσφυγικών ροών διαμορφώνοντας την Ελλάδα από χώρα διέλευσης σε χώρα φυλάκισης χιλιάδων προσφύγων τα τελευταία χρόνια.
Η συνθήκη αυτή επιβάρυνε ακόμα περισσότερο τη ζοφερή πραγματικότητα που βιώνουν πρόσφυγες και μετανάστες/τριες χρόνια τώρα στην Ελλάδα. Εγκλωβισμένοι πίσω από τους φράχτες που έστησε το ελληνικό κράτος και η Ε.Ε., στοιβάζονται χιλιάδες σε καθεστώς αιχμαλωσίας στα «εκσυγχρονισμένα» στρατόπεδα συγκέντρωσης. Άνθρωποι σε σκηνές, αποδιοπομπαίοι τράγοι, άνθρωποι πολυτραυματισμένοι, άνθρωποι φοβισμένοι στριμώχνονται στα κολαστήρια του ανατολικού Αιγαίου.
Μαύρες αγορές ψυχιατρικών φαρμάκων για να βγάλουν και αυτή τη νύχτα, εξαρτήσεις ακόμα και σε μικρά παιδιά, θύματα βασανιστηρίων, θύματα έμφυλης και σεξουαλικής βίας, θύματα συλλογικών και προσωπικών τραγωδιών, απόπειρες αυτοκτονίας, παιδιά μόνα, γυναίκες μόνες, διαταραχές όλου του φάσματος σκιαγραφούν περιληπτικά τι αντιμετωπίζουν δεκάδες χιλιάδες προσφύγων στα νησιά. Κι αυτά είναι για τους «τυχερούς», για αυτούς που τα κατάφεραν, που ήταν τυχεροί να επιβιώσουν από πολέμους, διακινητές, θάλασσες, λιμενικούς, Frontex και επαναπροωθήσεις.
Η συμφωνία Ελλάδας – Ε.Ε. – Τουρκίας με σκοπό την αποθάρρυνση των προσφυγικών ροών έχει μόνο ως αποτέλεσμα την μονιμοποίηση της φρίκης για χιλιάδες ανθρώπους, Όσο κρατούν οι πόλεμοι η ανάγκη για ζωή πάντα θα κερδίζει. Πέντε χρόνια μετά, τίποτα δεν είναι πιο ρεαλιστικό, τίποτα πιο αναγκαίο από την συνολική κατάργηση της συμφωνίας ΕΕ- Τουρκίας. Ο κοινός αγώνας ντόπιων και προσφύγων στη διεκδίκηση για την κατάργηση της είναι ιστορική ανάγκη.
* Κοινωνική Λειτουργός στο προσφυγικό
