Η «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο» (RSA) και το PRO ASYL στο πλαίσιο της εκστρατείας #StopTheToxicDeal δημοσιεύουν το δεύτερο θέμα, το οποίο αφορά στην ξενοφοβία.
ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ ΚΑΙ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ, ΜΙΑ ΑΚΟΜΗ ΑΠΩΛΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ “ΣΥΜΦΩΝΙΑ” ΕΕ-ΤΟΥΡΚΙΑΣ
#StopTheToxicDeal
Τα ελληνικά νησιά που φιλοξενούν τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ), γνωστά και ως “Hot Spots” (στη Λέσβο, τη Χίο, την Kω, τη Λέρο και τη Σάμο), βρίσκονται στο επίκεντρο της υλοποίησης της “συμφωνίας” μεταξύ ΕΕ-Τουρκίας. Πολλοί ξεχνούν σήμερα, κάτι που οι ντόπιοι στα νησιά θυμούνται πολύ καλά, ότι τα Hot Spots πριν μετατραπούν σε ΚΥΤ, δημιουργήθηκαν και παρουσιάστηκαν ως κέντρα καταγραφής των νεοεισερχομένων προσφύγων και μεταναστών, μιας διαδικασίας που θα ολοκληρώνονταν εντός 72 ωρών. Αμέσως μετά την εφαρμογή της “συμφωνίας” στις 20 Μαρτίου 2016, τα Hot Spots μετατράπηκαν σε ‘κλειστά κέντρα’, ωστόσο το σχέδιο αυτό κατέρρευσε πολύ γρήγορα. Στην πράξη, τα Hot Spots έχουν πλέον μετατραπεί σε «ανοιχτούς» χώρους περιορισμού της ελευθερίας ενώ η βιωσιμότητα της ίδιας της “συμφωνίας” εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από το γεωγραφικό περιορισμό που επιβάλλεται στους ανθρώπους που φθάνουν στα πέντε νησιά του Αιγαίου.
Μαζί με τους πρόσφυγες και μετανάστες που υπέστησαν τις τραγικές συνέπειες αυτής της πραγματικότητας, οι τοπικές κοινότητες έζησαν επίσης μεγάλες εντάσεις ως αποτέλεσμα της εφαρμογής της “συμφωνίας” τα δύο τελευταία χρόνια. Παρόλο που οι κάτοικοι των νησιών βίωσαν τις μαζικές αφίξεις του 2015 με σχετική ανοχή ακόμη και με μεγαλοψυχία σε πολλές περιπτώσεις, η εμφάνιση ενός πολύ μεγάλου αριθμού εγκλωβισμένου πληθυσμού που ζουν σε άθλιες συνθήκες, πυροδότησαν ένα ξενοφοβικό παραλήρημα σε κομμάτια του πληθυσμού. Βίαιες ρατσιστικές επιθέσεις κατά των προσφύγων καθώς και επιθέσεις σε αλληλέγγυους πολίτες και εργαζόμενους των ΜΚΟ για την υποστήριξη των προσφύγων καταγράφηκαν στην Χίο, στην Λέρο και την Σάμο. Η πολιτική διαδικασία που ακολούθησε τη “συμφωνία”, η ριψοκίνδυνη διπλωματία στην πολιτική ατζέντα της Ε.Ε, η χειραγώγηση από πλευράς της κυβέρνησης και των τοπικών Αρχών που προσπάθησαν να εξισορροπήσουν τις εντεινόμενες πιέσεις, δημιούργησαν καχυποψία και έδωσαν την ευκαιρία σε οργανωμένα συμφέροντα και ακροδεξιά κόμματα να επηρεάσουν αρνητικά το πολιτικό κλίμα στα νησιά.
Οι υποδομές στα Hot Spots δεν ήταν ποτέ ικανές να φιλοξενήσουν μεγάλο αριθμό ανθρώπων και ιδιαίτερα τις ευάλωτες ομάδες. Πρόσφυγες και μετανάστες στοιβάχθηκαν βιαστικά σε iso box, σκηνές της Ύπατης Αρμοστείας αλλά και καλοκαιρινού τύπου σκηνές ανάμεσα σε σκουπίδια και λύματα. Η ανασφάλεια και η βία κυριαρχούν σε αυτούς τους χώρους. Η ραγδαία επιδείνωση της ψυχικής υγείας προσφύγων και μεταναστών και οι εξοντωτικές συνθήκες επιβίωσης που τους έχουν επιβληθεί, έχουν άμεσα αρνητικές επιπτώσεις στην ευημερία και τη ζωή όχι μόνο των ίδιων αλλά και των κατοίκων των γειτονικών χωριών γύρω από τα Hot Spots. H πραγματικότητα αυτή είχε ως άμεσο επακόλουθο τις συχνές εντάσεις και την περαιτέρω αποξένωση των τοπικών κοινοτήτων από τον προσφυγικό πληθυσμό που είχε πλέον εγκλωβιστεί στα νησιά.
Δύο χρόνια μετά από την ανακοίνωση της “συμφωνίας” μεταξύ Ε.Ε-Τουρκίας η κατάσταση στα νησιά παραμένει εξαιρετικά προβληματική. Οι δημοτικοί άρχοντες και οι τοπικές ομάδες βρίσκονται σε διάσταση με τις απόψεις του Υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής. Προσπαθούν με νομικά και πολιτικά μέσα να παρεμποδίσουν τη σχεδιαζόμενη επέκταση των Hot Spots στη «Μόρια» Λέσβου και στη «Βιάλ» της Χίου. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι ο τοπικός πληθυσμός διαφωνεί με την ευρωπαϊκή πολιτική που εφαρμόζεται κατά των προσφύγων. Η αντίδραση τους οφείλεται κυρίως στην συνειδητοποίηση ότι τα νησιά του Αιγαίου έχουν χρησιμοποιηθεί ως ζώνη ασφαλείας προκειμένου να εμποδίσουν, να καθυστερήσουν αλλά και να αποτρέψουν όσους ανθρώπους προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη.
Εμπρησμοί, επιθέσεις με σιδερογροθιές, βανδαλισμοί, λόγοι μίσους και διχόνοιας. Η λίστα των επιθέσεων με ρατσιστικό κίνητρο ενάντια προσφύγων, μεταναστών αλλά και Ελλήνων πολιτών είναι μεγάλη τα δύο τελευταία χρόνια, λόγω της αδιέξοδης κατάστασης που βιώνει η πλειοψηφία του προσφυγικού πληθυσμού και των νέων δεδομένων που δημιουργήθηκαν για τις τοπικές κοινωνίες μετά την Κοινή Δήλωση Ε.Ε-Τουρκίας. Ιδιαίτερα αυξημένη είναι η ένταση στα νησιά του Αιγαίου όπου πρόσφυγες και ντόπιοι έχουν φτάσει στα όρια των αντοχών τους, λόγω της δημιουργίας των Hot Spots και τις συνθήκες εγκλωβισμού.
Παρακάτω παρουσιάζουμε χαρακτηριστικά περιστατικά ρατσιστικής βίας και ρητορικής μίσους που καταγράφηκαν στα νησιά το 2016 και το 2017.
Ξενοφοβία και ρατσισμός, οι τοξικές συνέπειες της “συμφωνίας” στις τοπικές κοινωνίες: το παράδειγμα της Χίου
Η βίαιη εφαρμογή της “συμφωνίας” μεταξύ ΕΕ- Τουρκίας με την οποία εγκλωβίστηκαν στη Χίο μέσα σε δύο μόλις ημέρες 1,500 πρόσφυγες, προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις μέσα στους επόμενους μήνες. Σημαντικό μέρος της τοπικής κοινωνίας διολίσθησε σε ακραίες θέσεις. Αρκετοί οδηγήθηκαν ή επέλεξαν ρατσιστικής έμπνευσης συμπεριφορές και πράξεις. Βίαιες επιθέσεις σε καταυλισμούς προσφύγων, ρατσιστικά προγκρόμ, συμπλοκές με τα ΜΑΤ, επιθέσεις σε δημοσιογράφους και αλληλέγγυους πολίτες, επιθέσεις σε γραφεία ομάδων υποστήριξης προσφύγων ακόμη και πολιτοφυλακές είναι μόνο μερικά από όσα συνέβησαν για πρώτη φορά τα προηγούμενα δύο χρόνια στο νησί. Η εφαρμογή της «συμφωνίας» δηλητηρίασε την τοπική κοινωνία.
Πρώτα θύματα τοπικές ομάδες αλληλεγγύης στους πρόσφυγες με πολυετή δράση καθώς και μέλη τους που πολύ γρήγορα στοχοποιήθηκαν ως κύριοι υπεύθυνοι για την άφιξη, παραμονή και υποστήριξη των προσφύγων στα νησιά και δέχθηκαν επιθέσεις από ακραίες ομάδες. Στην συνέχεια, πρόσφυγες μέσα και έξω από τον καταυλισμό της Σούδας, με κορύφωση το ρατσιστικό πογκρόμ του Νοέμβρη 2016 που κατέληξε στον τραυματισμό προσφύγων και αλληλλέγυων. Μέχρι τώρα μόνο ένας από τους φερόμενους δράστες των επιθέσεων αυτών έχει βρεθεί ενώπιων της δικαιοσύνης.
Η μεγάλη ένταση των γεγονότων και η εφαρμογή της “συμφωνίας” με κάθε κόστος οδήγησε σε παλινωδίες και την Δημοτική Αρχή της Χίου. Από την απόφαση του Δήμου της Χίου να δανεισθεί 750.000 ευρώ για την αγορά του ακινήτου που στεγάζει το Hot spot («ΒΙΑΛ»)και την ενεργή συμμετοχή του στη διαχείριση του καταυλισμού της «Σούδας» μέσα σε ένα χρόνο, φθάσαμε στις πολλαπλές προσφυγές του Δημάρχου ενώπιον των δικαστηρίων με τις οποίες ζητά πλέον την έξωση του Υπουργείου από το Hot spot και την με κάθε τρόπο προσπάθεια αποτροπής της επέκτασης του.
Οι παλινωδίες του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής και του αρμόδιου Υπουργού, κυρίως όμως η σκληρή όψη της “συμφωνίας” ΕΕ-Τουρκίας η οποία επιβάλει τον γεωγραφικό περιορισμό και επομένως τον εγκλωβισμό των προσφύγων στο νησί, ανέτρεψαν τις ισορροπίες και προσφυγικές μνήμες των ίδιων των κατοίκων. Μέσα στο εκρηκτικό κλίμα των δύο χρόνων από την έναρξη εφαρμογής της “συμφωνίας”, η τοπική κοινωνία έχει μετατοπισθεί σε συντριπτικό βαθμό και αντιδρά ακόμη και στην ολιγοήμερη παραμονή προσφύγων και μεταναστών στο νησί. Σε πρόσφατη έρευνα (12/2017) της Καπα Research για το Βόρειο Αιγαίο, το προσφυγικό/μεταναστευτικό ιεραρχείται από τους κατοίκους ως το σημαντικότερο πρόβλημα για το σύνολο των νησιών του Β. Αιγαίου, σημαντικότερο και από την ανεργία ή την οικονομική κρίση. Δεν είναι άλλωστε τυχαίες μια σειρά από δημόσιες εκδηλώσεις του τοπικού πληθυσμού, όπως οι διαμαρτυρίες οπουδήποτε υπήρξε φήμη ίδρυσης Προαναχωρησιακού Κέντρου Κράτησης Αλλοδαπών (ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ), οι πολυπληθείς συγκεντρώσεις στην κεντρική πλατεία της Χίου ή η επίσημη θέση του συνδέσμου ξενοδόχων να μη διαθέσουν ξενοδοχεία προς ενοικίαση για τους πρόσφυγες.
Δύο χρόνια μετά την έναρξη εφαρμογής της «συμφωνίας» και η Χίος – όπως και τα άλλα νησιά του ΒΑ Αιγαίου- μοιάζει να έχει χάσει ένα μέρος από τη ψυχή της και να αγωνιά για τη συνέχεια.
“Παρακολουθώντας από την πρώτη γραμμή, σχεδόν τέσσερα χρόνια τώρα, το προσφυγικό, διαπιστώνουμε μια μεταστροφή της κοινής γνώμης στη Χίο, σε θέσεις από αδιάφορες έως ρατσιστικές και ξενοφοβικές. Βέβαια, πρόκειται για την πρώτη εικόνα που εισπράττει κανείς κι αυτό γιατί έχουν σταδιακά κυριαρχήσει οι ξενοφοβικές αντιλήψεις στην πρώτη γραμμή είτε των μέσων ενημέρωσης, είτε των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είτε σε μεμονωμένα τοπικού χαρακτήρα περιστατικά.
Η μεταστροφή και εν μέρει παγίωση αυτής της εικόνας πρώτης ανάγνωσης άρχισε να δημιουργείται σταδιακά μετά την θέση σε εφαρμογή της συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ένωσης – Τουρκίας, με τον εγκλωβισμό χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών στο νησί, με την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης και κυρίως με την απουσία μιάς προοπτικής για τους εγκλωβισμένους.
Οι ευθύνες είναι πολλές από την κυβέρνηση και την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον δήμο Χίου και τοπικούς φορείς, μέσα ενημέρωσης και βεβαίως την ίδια την κοινωνία, που από ενεργό μέρος θετικής αντιμετώπισης των συνεπειών του προσφυγικού εξελίχθηκε σε παθητικό αποδέκτη ξενοφοβικών αντιλήψεων και ρατσιστικών κραυγών. Και τις ευθύνες εδώ δεν τις έχουν μόνον όσοι φωνάζουν και μάλιστα πιο δυνατά, αλλά και όλοι οι άλλοι που στην καλύτερη περίπτωση τους ακούνε ή τους ανέχονται.”
Γιάννης Στεβής
Δημοσιογράφος – Διευθυντής ιστοσελίδας astraparis.gr
#StopTheToxicDeal
