Νομοσχέδιο επιστροφών εκτός νομιμότητας και αποτελεσματικότητας

Σοβαρά ζητήματα νομιμότητας και αποτελεσματικότητας εγείρει το νομοσχέδιο του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου για την αναμόρφωση των διαδικασιών επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών, που αποσκοπεί στην ενίσχυση της διαδικασίας αποτελεσματικών επιστροφών. 

Καταρχάς, «διαπιστωμένα κενά στην εφαρμογή του υφιστάμενου πλαισίου» για τις επιστροφές, όπως αναφέρει το Υπουργείο, πράγματι υπάρχουν και ανάγονται σε «σοβαρές πλημμέλειες» του ελληνικού συστήματος, για τις οποίες η χώρα δέχεται πάγια και σφοδρή κριτική από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, «δεδομένων των σημαντικών αρνητικών επιπτώσεων στα ατομικά δικαιώματα και τον επίμονο χαρακτήρα τους (διαρκή από το 2016)».

Επιπλέον, οι θεσμοί της ΕΕ καταδικάζουν συστηματικά τη χώρα για την απουσία παροχής υπηρεσιών διερμηνείας και δωρεάν νομικής συνδρομής σε άτομα υπό κράτηση ή υπό απέλαση, για το δομικό ζήτημα των επιδεινούμενων συνθηκών κράτησης στα προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης (ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α.), καθώς και για την επιβολή μακροχρόνιας διοικητικής κράτησης, ακόμη και για άτομα που δεν μπορούν να απελαθούν, όπως οι πρόσφυγες.

Τα επίσημα στοιχεία του κράτους επιβεβαιώνουν τα χρονίζοντα αυτά ζητήματα, καθώς αποδεικνύουν ότι οι απελάσεις και επιστροφές διατάσσονται κατά πλειοψηφία – αυθαιρέτως –  σε βάρος ανθρώπων που ζητούν και δικαιούνται άσυλο. Προκύπτει, επίσης, από επίσημα στοιχεία ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αιτήσεων ασύλου που υποβάλλονται στην Ελλάδα και εξετάζονται στην ουσία τους γίνονται δεκτές.

Ωστόσο, το πνεύμα και το περιεχόμενο του νομοσχεδίου όχι μόνο δεν αντιμετωπίζουν, αλλά πρόκειται να επιτείνουν τα ανωτέρω συστημικά προβλήματα της διαδικασίας επιστροφής, οδηγώντας ακόμη μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων σε παρατεταμένη αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας τους σε ακατάλληλες συνθήκες. Παράλληλα αυξάνεται η χρήση κατασταλτικών και τιμωρητικών μέτρων που παρεμποδίζουν ανεπίτρεπτα την άσκηση του θεμελιώδους δικαιώματος στο άσυλο, τα οποία δεν ασκούν καμία επιρροή στο εφικτό της επιστροφής.

Αφετέρου, το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα της πολυνομίας και ασάφειας των κανόνων για τις απελάσεις και τις επιστροφές. Καταργεί μεν τις ισχύουσες διατάξεις του ν. 3907/2011, όμως διατηρεί τις διατάξεις του ν. 3386/2005 και του ν. 4825/2021, ορισμένες εκ των οποίων επαναλαμβάνονται μάλιστα στο νέο κείμενο. Το νομοσχέδιο αποτυγχάνει, έτσι, να προβεί σε μία ουσιαστική αναμόρφωση των διαδικασιών.

Οι ανωτέρω νομοθετικές αστοχίες εγείρουν σοβαρά ζητήματα νομιμότητας αλλά και αποτελεσματικότητας του νομοσχεδίου, όπως αναλύουμε στις παρατηρήσεις μας. Τις παρατηρήσεις αυτές καταθέσαμε στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου για το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, που λήγει σήμερα, 31 Ιουλίου 2025.

Δείτε τις παρατηρήσεις που κατέθεσε η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) στη δημόσια διαβούλευση εδώ: