Διοικητική κράτηση το α΄ εξάμηνο του 2024
Συστηματική επιβολή στέρησης ελευθερίας στους νεοαφιχθέντες πρόσφυγες
Κύρια στοιχεία
Επιστροφές & απελάσεις
12.877 αποφάσεις της Ελληνικής Αστυνομίας: 6.010 αποφάσεις επιστροφής (Ν 3907/2011) και 6.867 αποφάσεις απέλασης (Ν 3386/2005). Κυριότερες εθνικότητες το Αφγανιστάν (2.177) και η Συρία (1.945).
2.709 επιστροφές πολιτών τρίτων χωρών, ιδίως Αλβανίας (966) και Γεωργίας (855), οι οποίοι δεν εκπροσωπούνται στις αφίξεις από τον Έβρο και την Ανατολική και Κεντρική Μεσόγειο
Έλεγχος αποφάσεων επιστροφής & απέλασης
182 αποφάσεις προσβλήθηκαν με ενδικοφανή προσφυγή στην Ελληνική Αστυνομία (1,4%)
3,8% ποσοστό αποδοχής των προσφυγών από την Ελληνική Αστυνομία
Διοικητική κράτηση
12.772 αποφάσεις κράτησης: 3.864 σε διαδικασίες επιστροφής (Ν 3907/2011), 6.815 σε διαδικασίες απέλασης (Ν 3386/2005) και 2.093 στη διαδικασία ασύλου (Ν 4939/2022)
99,2% ποσοστό κράτησης στις διαδικασίες απέλασης
64,3% ποσοστό κράτησης στις διαδικασίες επιστροφής
Δικαστικός έλεγχος της κράτησης
2.256 αποφάσεις προσβλήθηκαν με αντιρρήσεις στα διοικητικά πρωτοδικεία (20,7%)
44% ποσοστό αποδοχής των αντιρρήσεων από τα διοικητικά πρωτοδικεία
0,4% ποσοστό άρσης της κράτησης σε αυτεπάγγελτο έλεγχο, από τα ίδια δικαστήρια βάσει των ίδιων διατάξεων
Συνθήκες κράτησης
2.303 κρατούμενοι σε προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης στα τέλη Ιουνίου του 2024, κυρίως σε Αμυγδαλέζα (647), Κόρινθο (493) και Παρανέστι (303). Κύριες χώρες η Αίγυπτος (816) και το Πακιστάν (607).
422 κρατούμενοι σε αστυνομικά τμήματα στα τέλη Ιουνίου του 2024
Περιεχόμενα
Οι ελληνικές αρχές συνεχίζουν την αυθαίρετη πρακτική της επιβολής απέλασης και διοικητικής κράτησης σε βάρος προσφύγων και μεταναστών, κατά τρόπο συστηματικό και ακόμη και προς χώρες στις οποίες οι επιστροφές δεν επιτρέπονται ούτε είναι εφικτές στην πράξη, όπως η Συρία και το Αφγανιστάν. Τα τελευταία επίσημα στατιστικά στοιχεία των διαδικασιών επιστροφής και απέλασης και της διοικητικής κράτησης για το πρώτο εξάμηνο του 2024, τα οποία έχουν διατεθεί μέσω του κοινοβουλευτικού ελέγχου 1 και αναλύονται στο παρόν σημείωμα της Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA), αποδεικνύουν τη διαρκή παραβίαση των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας.
Καταγραφές αφίξεων στην Ελλάδα
Στα επίσημα στοιχεία των ελληνικών αρχών για τους πρώτους έξι μήνες του 2024, γίνεται αναφορά σε 2.786 αφίξεις από τα χερσαία σύνορα του Έβρου, 18.508 αφίξεις από την Ανατολική Μεσόγειο στα νησιά του Αιγαίου και 2.316 αφίξεις από την Κεντρική Μεσόγειο σε σημεία όπως η Κρήτη και η Γαύδος.2
Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, οι άνθρωποι που φτάνουν ή βρίσκονται στη χώρα χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα παραπέμπονται υποχρεωτικά και άμεσα στην Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥπΥΤ) του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, αρμόδια για την ταυτοποίησή τους, προτού υπαχθούν σε διαδικασίες ασύλου ή επιστροφής.3
Όπως εξακολουθεί να επαναλαμβάνει ρητά, μάλιστα, η Ελληνική Αστυνομία, «το σύνολο -σχεδόν- των εισερχομένων αλλοδαπών στη χώρα μας κατά τη διαδικασία της υποδοχής και ταυτοποίησης υποβάλλει αίτηση χορήγησης ασύλου».4
Την ίδια περίοδο, η ΥπΥΤ κατέγραψε συνολικά 22.401 άτομα σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης, εκ των οποίων 2.806 στον Έβρο, 15.112 στις Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές (ΚΕΔ) των νησιών και 4.483 στην ενδοχώρα. Οι κυριότερες εθνικότητες που καταγράφηκαν από την ΥπΥΤ είχαν ως εξής:
Οι παραπάνω χώρες καταγωγής συμπίπτουν με τις κυριότερες εθνικότητες των ανθρώπων που αιτήθηκαν άσυλο στην Ελλάδα το ίδιο διάστημα. Από το σύνολο των 29.785 αιτήσεων που καταγράφηκαν το α΄ εξάμηνο του 2024, οι περισσότερες αφορούσαν το Αφγανιστάν (8.154), τη Συρία (6.412), την Αίγυπτο (2.867), την Τουρκία (2.000) και την Παλαιστίνη (1.249).5
Διαδικασίες επιστροφής
Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2024, η Ελληνική Αστυνομία εξέδωσε 12.877 αποφάσεις απομάκρυνσης από την ελληνική επικράτεια. Συγκεκριμένα, εξέδωσε 6.010 αποφάσεις επιστροφής βάσει του Ν 3907/2011, με τον οποίο μεταφέρεται στο ελληνικό δίκαιο η Οδηγία επιστροφών, και 6.867 αποφάσεις απέλασης βάσει του Ν 3386/2005, σε διαδικασίες παρέκκλισης από τις διατάξεις της Οδηγίας επιστροφών. Η πλειοψηφία δηλαδή των αποφάσεων απομάκρυνσης εκδόθηκαν κατά παρέκκλιση από την Οδηγία επιστροφών.
Συνεχίζουμε να επισημαίνουμε ότι οι αστυνομικές αρχές καταστρατηγούν συστηματικά το ενωσιακό δίκαιο, καθώς εκδίδουν αδιακρίτως αποφάσεις απέλασης σε βάρος νεοαφιχθέντων προσώπων τα οποία αιτούνται άσυλο και δικαιούνται επομένως να παραμείνουν στη χώρα.6 Ενδεικτικό της πρακτικής είναι το γεγονός ότι οι κυριότερες χώρες καταγωγής των ανθρώπων στους οποίους διατάχθηκε απέλαση βάσει των κατά παρέκκλιση διαδικασιών του Ν 3386/2005 ήταν το Αφγανιστάν και η Συρία, μολονότι η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών τους που ζητούν άσυλο αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες:
Ο συνολικός αριθμός των επιστροφών και απελάσεων που πραγματοποιήθηκαν στο α΄ εξάμηνο του τρέχοντος έτους ήταν 2.709, εκ των οποίων 979 εθελούσιες επιστροφές με υποστήριξη από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ), 377 οικειοθελείς αναχωρήσεις εντός της ταχθείσας προθεσμίας μετά την έκδοση απόφασης επιστροφής και 1.353 αναγκαστικές απομακρύνσεις:
Από τα παραπάνω επίσημα στοιχεία προκύπτει ότι η συντριπτική πλειοψηφία – πάνω από τα 2/3 του συνόλου – των επιστροφών και απελάσεων που υλοποιήθηκαν το α΄ εξάμηνο του 2024 αφορούν αποκλειστικά πολίτες Αλβανίας (966) και Γεωργίας (855), οι οποίοι δεν εκπροσωπούνται στα στοιχεία αφίξεων από τον Έβρο, την Ανατολική και την Κεντρική Μεσόγειο. Σημαντική θέση στις χώρες καταγωγής των απελαθέντων από την ελληνική επικράτεια κατέχουν και δύο κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Βουλγαρία (59) και η Ρουμανία (39).
Ενδικοφανής προσφυγή κατά της απόφασης επιστροφής ή απέλασης
Κατά των αποφάσεων απέλασης ή επιστροφής των αστυνομικών αρχών, η ελληνική νομοθεσία προβλέπει τη δυνατότητα άσκησης ενδικοφανούς προσφυγής ενώπιον της Ελληνικής Αστυνομίας εντός στενής προθεσμίας πέντε ημερών.
Τα στατιστικά στοιχεία των ενδικοφανών προσφυγών κατά αποφάσεων απέλασης ή επιστροφής εξακολουθούν να αναδεικνύουν τις συστημικές ελλείψεις στην πρόσβαση στο συγκεκριμένο ένδικο βοήθημα. Από τις 12.877 αποφάσεις που εκδόθηκαν το α΄ εξάμηνο του 2024 από την Ελληνική Αστυνομία, μόνο 182 προσβλήθηκαν με προσφυγή, μόλις 1,4% επί του συνόλου.
Σημαντικό μέτρο σύγκρισης για τη δυνατότητα άσκησης ενδίκου μέσου αποτελεί η διαδικασία ασύλου, στην οποία εκδίδεται κατά κανόνα απόφαση επιστροφής ή απέλασης από την Υπηρεσία Ασύλου ταυτόχρονα με την απόρριψη της αίτησης διεθνούς προστασίας.7 Το πρώτο εξάμηνο του 2024, εκδόθηκαν 6.203 απορριπτικές αποφάσεις ουσίας και 4.148 αποφάσεις απαραδέκτου από την Υπηρεσία Ασύλου, ενώ κατατέθηκαν συνολικά 6.526 προσφυγές κατά αποφάσεων της Υπηρεσίας στην Αρχή Προσφυγών.8
Σοβαρό πρόσκομμα στην πρόσβαση των υπό απέλαση ή επιστροφή προσώπων αποτελεί η διαρκής και πλήρης έλλειψη δωρεάν νομικής συνδρομής από το κράτος, κατά παράβαση των υποχρεώσεων της χώρας.9 Τρία σχεδόν χρόνια μετά τις συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για λήψη μέτρων με στόχο την «πραγματική πρόσβαση σε δωρεάν νομική συνδρομή»,10 εισήχθη νομοθετική ρύθμιση με σκοπό τη δημιουργία συστήματος δωρεάν νομικής συνδρομής σε διοικητικά κρατουμένους,11 το οποίο ωστόσο εξακολουθεί να μην ισχύει ακόμη στην πράξη.
Παραμένουν, δε, οι σοβαρές ανησυχίες που έχουμε εκφράσει ως προς την αποτελεσματικότητα της ενδικοφανούς προσφυγής στην Ελληνική Αστυνομία ως μέσου πραγματικού ελέγχου της νομιμότητας των αποφάσεων απέλασης ή κράτησης.12
Οι ως άνω επιφυλάξεις ενισχύονται από τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, σύμφωνα με τα οποία απορρίφθηκαν 174 ενδικοφανείς προσφυγές και μόνο 7 έγιναν δεκτές το α΄ εξάμηνο του 2024. Έγινε δηλαδή δεκτό μόνο το 3,8% των ήδη ελάχιστων ενδικοφανών προσφυγών που ασκήθηκαν στη διάρκεια του α΄ εξαμήνου του 2024.
Επιβολή διοικητικής κράτησης
Ο αριθμός των αποφάσεων κράτησης που εκδόθηκαν από την Ελληνική Αστυνομία το α΄ εξάμηνο του 2024 ανήλθε στις 12.772.
Επιβεβαιώνεται και φέτος από τα επίσημα στοιχεία ότι η προαναχωρησιακή κράτηση εξακολουθεί να επιβάλλεται συστηματικά στις διαδικασίες απομάκρυνσης από το ελληνικό έδαφος και όχι κατ’ εξαίρεση, όπως απαιτεί το διεθνές, ενωσιακό και εθνικό δίκαιο. Αποτελεί, δε, σχεδόν αυτόματο αποτέλεσμα της έκδοσης απόφασης απέλασης στις διαδικασίες του Ν 3386/2005 που παρεκκλίνουν από τις εγγυήσεις της Οδηγίας επιστροφών και εκδίδονται σε βάρος προσφύγων που αιτούνται και λαμβάνουν διεθνή προστασία στη χώρα, εφόσον το 99,2% των αποφάσεων απέλασης συνοδεύονταν από κράτηση, ενώ στις διαδικασίες επιστροφών του Ν 3907/2011 το αντίστοιχο ποσοστό κυμάνθηκε στο 64,3%:
Κράτηση χωρίς προοπτική απομάκρυνσης
Κυριότερες εθνικότητες των ατόμων που τέθηκαν υπό διοικητική κράτηση το πρώτο εξάμηνο του έτους ήταν η Αίγυπτος (2.333), το Πακιστάν (2.173) και η Συρία (1.828):
Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβολή της προαναχωρησιακής κράτησης είναι, μεταξύ άλλων, η προοπτική απομάκρυνσης από το ελληνικό έδαφος. Στην περίπτωση, ωστόσο, των ατόμων από χώρες όπως το Αφγανιστάν, η Συρία, η Σομαλία, η Παλαιστίνη ή η Ερυθραία, η προαναχωρησιακή κράτηση επιβλήθηκε χωρίς να υπάρχει προοπτική απομάκρυνσής τους είτε προς τη χώρα καταγωγής τους είτε προς την Τουρκία.
Δικαστικός έλεγχος της κράτησης
Το α΄ εξάμηνο του 2024 κατατέθηκαν 2.256 αντιρρήσεις κατά της κράτησης, δηλαδή προσβλήθηκαν στα δικαστήρια λιγότερες από μία στις πέντε αποφάσεις κράτησης. Τα προαναφερθέντα προσκόμματα στην πρόσβαση στην ενδικοφανή προσφυγή κατά των αποφάσεων επιστροφής και απέλασης και η πλήρης απουσία δωρεάν νομικής συνδρομής επηρεάζουν την αποτελεσματική πρόσβαση και σε αυτό το ένδικο βοήθημα.
Η συντριπτική πλειοψηφία των αντιρρήσεων κατά της κράτησης κατατέθηκαν στο Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών (1.165). Σημαντικός αριθμός κατατέθηκε και στα Διοικητικά Πρωτοδικεία Κορίνθου (521), Πειραιά (149) και Θεσσαλονίκης (139).
Το 44% των αντιρρήσεων κατά της κράτησης που εξετάστηκαν στην ουσία τους ενώπιον των διοικητικών πρωτοδικείων το α΄ εξάμηνο του 2024 έγιναν δεκτές:
Και φέτος σημειώνονται σοβαρότατες αποκλίσεις μεταξύ του δικαστικού ελέγχου της νομιμότητας κράτησης στις αντιρρήσεις και αυτού στη διαδικασία του αυτεπάγγελτου δικαστικού ελέγχου των αποφάσεων παράτασης της κράτησης βάσει των Ν 4939/2022 και του Ν 3907/2011, παρότι αφορούν ακριβώς τις ίδιες διατάξεις και εξετάζονται από τα ίδια δικαστήρια.
Από τα ως άνω στοιχεία συνάγονται καταφανείς διαφορές στη λειτουργία των προβλεπόμενων μηχανισμών δικαστικού ελέγχου της κράτησης. Τα διοικητικά δικαστήρια έκριναν παράνομο το 44% των αποφάσεων κράτησης επί των οποίων ασκήθηκαν αντιρρήσεις, ωστόσο έκριναν αντίστοιχα μόνο το 0,4% των αυτεπαγγέλτως ελεγχόμενων αποφάσεων ως μη νόμιμες.
Τα επίσημα στοιχεία καταδεικνύουν για άλλη μία χρονιά την επιτακτική ανάγκη της διασφάλισης κατάλληλης δωρεάν νομικής συνδρομής, όπως απαιτεί η ενωσιακή νομοθεσία, για την επίτευξη ενός δίκαιου και αποτελεσματικού ελέγχου της κράτησης. Μέχρι σήμερα, ωστόσο, οι ελληνικές αρχές δεν έχουν διασφαλίσει ακόμη την παροχή δωρεάν νομικής συνδρομής στους διοικητικά κρατούμενους.
Συνθήκες κράτησης
Ο αριθμός των ανθρώπων που τελούσαν υπό διοικητική κράτηση στα τέλη Ιουνίου του 2024 ήταν 2.306, στα ίδια επίπεδα με τα τέλη του περασμένου έτους. Εξ αυτών, 1.884 κρατούνταν σε έξι προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης (ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α.) και 422 σε αστυνομικά τμήματα ανά την επικράτεια:
Η κυριότερη χώρα καταγωγής των ανθρώπων που κρατούνταν στα τέλη του α΄ εξαμήνου του 2024 ήταν η Αίγυπτος (816), με κυριότερο τόπο κράτησης την Αμυγδαλέζα (257) και το Παρανέστι (207). Ακολουθεί το Πακιστάν (607), με κυριότερο τόπο κράτησης την Κόρινθο (297) και την Αμυγδαλέζα (169).
Στον κοινοβουλευτικό έλεγχο δεν παρασχέθηκαν στοιχεία για το προσωπικό της Ανώνυμης Εταιρίας Μονάδων Υγείας (ΑΕΜΥ) που δραστηριοποιείται στα ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α., στο οποίο συγκαταλέγονται επαγγελματίες υγείας, διοικητικοί υπάλληλοι και διερμηνείς. Τα εν λόγω στοιχεία, ωστόσο, έχουν διατεθεί από τις ελληνικές αρχές στην Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, στο πλαίσιο της εποπτείας της εκτέλεσης της απόφασης M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδος, ως εξής:
Τα παραπάνω στοιχεία εξακολουθούν να καταδεικνύουν κρίσιμες ελλείψεις στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των ανθρώπων που τελούν υπό διοικητική κράτηση. Ενδεικτικά, δεν υπήρχε γιατρός στην Αμυγδαλέζα και στο Παρανέστι όπου κρατούνταν σχεδόν οι μισοί από το σύνολο των διοικητικά κρατούμενων στην χώρα.
- Βουλή των Ελλήνων, Στοιχεία διοικητικής κράτησης και απελάσεις μεταναστών και αιτούντων άσυλο, διαθέσιμο εδώ.
- Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, Στατιστικά, Ιούνιος 2024, 1 και 20, διαθέσιμο εδώ.
- Άρθρο 38 παρ. 1 Ν 4939/2022.
- Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνομίας, Απάντηση σε κοινοβουλευτική ερώτηση, 7017/4/26888-γ΄, 13 Αυγούστου 2024, διαθέσιμο εδώ.
- Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, Στατιστικά, Ιούνιος 2024, 6δ.
- RSA, Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο: Ανεπίτρεπτη οπισθοδρόμηση στην προστασία των αιτούντων άσυλο, Ιούλιος 2024, 23-24, διαθέσιμο εδώ, Συνεχίζεται η συστηματική διοικητική κράτηση των αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα, Ιούνιος 2022, διαθέσιμο εδώ..
- Άρθρο 87 παρ. 8 Ν 4939/2022.
- Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, Στατιστικά, Ιούνιος 2024, 8-10.
- Άρθρο 28, παρ. 4 Ν 3907/2011.
- Εκτελεστική απόφαση του Συμβουλίου με την οποία διατυπώνεται σύσταση για την αντιμετώπιση των ελλείψεων που διαπιστώθηκαν κατά την αξιολόγηση του 2021 σχετικά με την εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν από την Ελλάδα στον τομέα της επιστροφής, 13662/21, 10 Νοεμβρίου 2021, σκ. 1-2, διαθέσιμο εδώ. Βλ. και Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Απάντηση σε κοινοβουλευτική ερώτηση P-5159/2021, 19 Ιανουαρίου 2022, διαθέσιμο εδώ.
- Άρθρο 39 παρ. 2 Ν 3907/2011, όπως προστέθηκε με το άρθρο 46 Ν 5130/2024.
- RSA, Διοικητική κράτηση το 2023: Αυθαίρετη στέρηση ελευθερίας των προσφύγων παρά το ανέφικτο της απέλασης, Μάιος 2024, 5, 8-9, διαθέσιμο εδώ, Διοικητική κράτηση το 2022: Εκθετική αύξηση αποφάσεων, χωρίς πρόσβαση σε ένδικα βοηθήματα και νομική συνδρομή, Απρίλιος 2023, 4, διαθέσιμο εδώ.
