ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ
Δελτίο Τύπου
21 Οκτωβρίου 2019
Παρατηρήσεις επί του «Σχεδίου Νόμου Περί Διεθνούς Προστασίας»: Οι προτεινόμενες αλλαγές στο άσυλο θα οδηγήσουν σε επιστροφές αιτούντων άσυλο χωρίς διαδικαστικές εγγυήσεις σε μη ασφαλείς τρίτες χώρες
Στις 15 Οκτωβρίου 2019, το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη έθεσε σε δημόσια διαβούλευση το «Σχέδιο Νόμου Περί Διεθνούς Προστασίας» ως τις 21 Οκτωβρίου 2019. Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) επισημαίνει ότι η εξαιρετικά σύντομη προθεσμία, κάτω των έξι ημερών, που δόθηκε από το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη για την υποβολή σχολίων επί του Σχεδίου Νόμου, καθιστά εξαιρετικά δυσχερή την λεπτομερή ανάλυση των διατάξεων του κειμένου και τη συνεισφορά των φορέων που δραστηριοποιούνται στον τομέα του ασύλου κατά την διαβούλευση. Δεδομένου του συντόμου της προθεσμίας υποβολής σχολίων στη δημόσια διαβούλευση, η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) κατέθεσε στην δημόσια διαβούλευση μια σειρά σχολίων επί επιλεγμένων ρυθμίσεων του Σχεδίου Νόμου.
Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSΑ) πιστεύει ότι η παρουσίαση ενός εκτεταμένου Σχεδίου Νόμου στερούμενου τεκμηρίωσης και χωρίς προηγούμενη αξιολόγηση του υπάρχοντος πλαισίου και των συνεπειών των πολλαπλών τροποποιήσεων της νομοθεσίας ασύλου που επήλθαν στο διάστημα των προηγούμενων 3,5 χρόνων, προμηνύει, εκ νέου, μία βεβιασμένη υιοθέτηση επαχθών μέτρων, τα οποία θα προσβάλουν εκ νέου τα δικαιώματα των αιτούντων και δικαιούχων διεθνή προστασία και θα επιβαρύνουν σημαντικά το έργο των διοικητικών αρχών.
Μεταξύ άλλων, το Σχέδιο Νόμου προβαίνει στον περιορισμό πολλών διατάξεων περί δικαιωμάτων των αιτούντων και δικαιούχων διεθνούς προστασίας στις ελάχιστες προδιαγραφές που προβλέπει το ενωσιακό δίκαιο, παρά τη ρητή δυνατότητα θέσπισης ευνοϊκότερων διατάξεων στο πλαίσιο της ενσωμάτωσης των ευρωπαϊκών Οδηγιών. Η οργάνωση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι προτεινόμενες διατάξεις, αν ψηφισθούν, θα οδηγήσουν στις επιστροφές αιτούντων άσυλο χωρίς διαδικαστικές εγγυήσεις σε μη ασφαλείς τρίτες χώρες.
Ειδικότερα και όσον αφορά το δικαίωμα στην προσφυγή, η RSA προτείνει την απόρριψη του σχετικού Άρθρου 93 του Νομοσχεδίου περί υποχρέωσης υποβολής δικογράφου, δεδομένων των σημαντικών κενών που παραμένουν στην παροχή αποτελεσματικής νομικής συνδρομής ανά την επικράτεια και των εξαιρετικά σύντομων προθεσμιών κατάθεσης προσφυγών σε ορισμένες διαδικασίες. Επίσης προτείνει την διατήρηση του ανασταλτικού χαρακτήρα των προσφυγών χωρίς εξαιρέσεις, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η πρόσβαση στην πραγματική προσφυγή και να αποφευχθεί η περαιτέρω διοικητική επιβάρυνση των Επιτροπών Προσφυγών ενώ κρίνεται αναγκαία η απόρριψη της εξαιρετικά σύντομης προθεσμίας για την κατάθεση προσφυγών στην κατ’εξαίρεση διαδικασία στα σύνορα.
Σχετικά με τη σύνθεση της Επιτροπών Προσφυγών, η RSA υπενθυμίζει ότι ο τρόπος επιλογής και διορισμού των μελών των Επιτροπών Προσφυγών, ο ρόλος του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη στην αύξηση ή μείωση των Επιτροπών, καθώς και η διάρκεια της θητείας και δυνατότητα παραίτησης των μελών των Επιτροπών, εγείρουν σοβαρά ζητήματα για την μέχρι σήμερα λειτουργία τους. Προς ενίσχυση του κύρους της δευτεροβάθμιας διαδικασίας εξέτασης των αιτήσεων ασύλου, είναι απαραίτητη η ενίσχυση της ανεξαρτησίας και αμεροληψίας των Επιτροπών Προσφυγών, καθώς και η διασφάλιση μίας δίκαιης και αποτελεσματικής προσφυγής στη διαδικασία ασύλου. Στο πλαίσιο αυτό, απαιτείται η διεξαγωγή αξιολόγησης της λειτουργίας των Επιτροπών Προσφυγών και ουσιαστικής διαβούλευσης με σκοπό τη δημιουργία Επιτροπών ανεξάρτητων, αμερόληπτων και αποτελεσματικών τόσο στην ποιότητα όσο και στην ταχύτητα διεκπεραίωσης των προσφυγών.
Όσον αφορά την διάταξη για την «ασφαλή τρίτη χώρα», συνιστάται απόρριψη της διάταξης περί κατάρτισης καταλόγου «ασφαλών τρίτων χωρών», ο οποίος επιφέρει κίνδυνο αυτόματης εφαρμογής της έννοιας χωρίς ενδελεχή αξιολόγηση των ατομικών συνθηκών του αιτούντος, ενώ λανθασμένα προβάλλεται ότι βρίσκει έρεισμα στην πρακτική άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Συστήνεται επίσης απόρριψη ορισμένων από τους προβαλλόμενους λόγους εφαρμογής της ταχύρρυθμης διαδικασίας, ήτοι προέλευση από συγκεκριμένη χώρα ή ορισμένο χρονικό όριο εξέτασης, οι οποίοι είναι αντίθετοι με την Οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου.
Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSΑ) επισημαίνει ότι οι τροποποιήσεις του Άρθρου 46 του Νομοσχεδίου εντείνουν τον κίνδυνο περαιτέρω γενίκευσης της διοικητικής κράτησης, κατά παράβαση της υποχρέωσης αποφυγής μέτρων στέρησης της ελευθερίας των αιτούντων άσυλο. Για τους λόγους αυτούς, προτείνεται η επαναφορά των διατάξεων του Άρθρου 46 του Ν 4375/2016 ως ελάχιστη προϋπόθεση για τη συμμόρφωση της Ελλάδας με τις υποχρεώσεις της βάσει της Οδηγίας για την υποδοχή και του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.
Τέλος, η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSΑ) εκφράζει ιδιαίτερη ανησυχία για τις εκτιμήσεις της κυβέρνησης ότι «με βάση την ανάλυση των στατιστικών στοιχείων εθνικότητας όσων εισέρχονται στη χώρα, κοινή πεποίθηση είναι ότι πλέον πρόκειται για μεταναστευτικό πρόβλημα και όχι προσφυγικό». Η οργάνωση κρίνει ότι όχι μόνον είναι ανάρμοστες προς την ανεξαρτησία της διαδικασίας ασύλου υπό την επιμέλεια της Υπηρεσίας Ασύλου, αλλά κυρίως είναι αβάσιμες και αντίθετες στη θεμελιώδη αρχή της εξατομικευμένης εξέτασης των αιτημάτων ασύλου. Επιπλέον, τα στατιστικά στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου δεν στηρίζουν την πεποίθηση της κυβέρνησης ότι η Ελλάδα δεν αντιμετωπίζει πλέον προσφυγικές ροές. Τουναντίον, αναδεικνύουν με σαφήνεια τη συνεχόμενη και επιτακτική ανάγκη παροχής διεθνούς προστασίας στην πλειοψηφία των προσώπων που εισέρχονται στη χώρα και αιτούνται άσυλο.
Η αξιολόγηση του υπάρχοντος νομικού πλαισίου σε συνδυασμό με την ουσιαστική διαβούλευση και εις βάθος εξέταση των επί μέρους ρυθμίσεων που προτείνονται στο Σχέδιο Νόμου είναι απολύτως αναγκαίες για την αποτελεσματική προσπάθεια βελτιστοποίησης της διαδικασίας ασύλου, καθώς και την πλήρη συμμόρφωση του ελληνικού δικαίου με το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο.
Σύνοψη παρατηρήσεων
- Ενιαία νομοθεσία για το άσυλο: Η RSA βρίσκει θετική την πρόθεση ενοποίησης των διατάξεων για τη διαδικασία, την υποδοχή και την αναγνώριση σε ένα κείμενο. Η δημιουργία ενός ενιαίου νόμου περί διεθνούς προστασίας συνιστά κρίσιμη συγκυρία για τη διόρθωση ορισμένων εν ισχύ διατάξεων και τη σωστή εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με το δίκαιο της ΕΕ, επομένως απαιτείται επαρκής χρόνος διαβούλευσης και εξέτασης του Σχεδίου Νόμου.
- Ειδικές διαδικαστικές εγγυήσεις: Συνίσταται διευκρίνιση των εννοιών των «ειδικών διαδικαστικών εγγυήσεων» και της «επαρκούς υποστήριξης», προς πλήρη συμμόρφωση με την Οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου και σωστή καθοδήγηση των αρμόδιων αρχών ως προς την εφαρμογή τους.
- Θύματα βασανιστηρίων: Προτείνεται κατάργηση της διάταξης περί πιστοποίησης από δημοσίους φορείς, εφόσον ο περιορισμός των φορέων αρμόδιων για τη χορήγηση σχετικής ιατρικής γνωμάτευσης δεν προβλέπεται από την Οδηγία για την υποδοχή, ούτε από το Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης
- Σιωπηρή ανάκληση αιτήσεων διεθνούς προστασίας: Συνίσταται απόρριψη του τεκμηρίου σιωπηρής ανάκλησης της αίτησης ασύλου σε περίπτωση άρνησης μεταφοράς σε δομή φιλοξενίας, καθώς είναι αντίθετο με την Οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου.
- Ταχύρρυθμη διαδικασία: Συνίσταται απόρριψη ορισμένων από τους προβαλλόμενους λόγους εφαρμογής της διαδικασίας, ήτοι προέλευση από συγκεκριμένη χώρα ή ορισμένο χρονικό όριο εξέτασης, οι οποίοι είναι αντίθετοι με την Οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου.
- Διαδικασία στα σύνορα: Κρίνεται αναγκαία η πλήρης εναρμόνιση του πεδίου εφαρμογής της διαδικασίας με την Οδηγία για τις διαδικασίες ασύλο, καθώς και απόρριψη της εξαιρετικά σύντομης προθεσμίας για την κατάθεση προσφυγών στην κατ’εξαίρεση διαδικασία στα σύνορα.
- Ασφαλής τρίτη χώρα: Συνίσταται απόρριψη της διάταξης περί κατάρτισης καταλόγου «ασφαλών τρίτων χωρών», ο οποίος επιφέρει κίνδυνο αυτόματης εφαρμογής της έννοιας χωρίς ενδελεχή αξιολόγηση των ατομικών συνθηκών του αιτούντος, ενώ λανθασμένα προβάλλεται ότι βρίσκει έρεισμα στην πρακτική άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Προτείνεται η διεξαγωγή διαβούλευσης για την ορθή ενσωμάτωση του αρ. 38, παρ. 2 της Οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου.
- Περιεχόμενο προσφυγών: Προτείνεται απόρριψη του αρ. 93 περί υποχρέωσης υποβολής δικογράφου, δεδομένων των σημαντικών κενών που παραμένουν στην παροχή αποτελεσματικής νομικής συνδρομής ανά την επικράτεια και των εξαιρετικά σύντομων προθεσμιών κατάθεσης προσφυγών σε ορισμένες διαδικασίες.
- Δικαίωμα παραμονής: Προτείνεται διατήρηση του ανασταλτικού χαρακτήρα των προσφυγών, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η πρόσβαση στην πραγματική προσφυγή και να αποφευχθεί η περαιτέρω διοικητική επιβάρυνση των Επιτροπών Προσφυγών.
- Σύνθεση Επιτροπών Προσφυγών: Υπενθυμίζεται ότι ο τρόπος επιλογής και διορισμού των μελών των Επιτροπών Προσφυγών, ο ρόλος του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη στην αύξηση ή μείωση των Επιτροπών, καθώς και η διάρκεια της θητείας και δυνατότητα παραίτησης των μελών των Επιτροπών, παραμένουν σημεία που αποδεικνύουν την έλλειψη ανεξαρτησίας και αμεροληψίας των Επιτροπών Προσφυγών και τη μη λειτουργία τους ως «οιονεί δικαιοδοτικών οργάνων». Προς ενίσχυση του κύρους της δευτεροβάθμιας διαδικασίας εξέτασης των αιτήσεων ασύλου, είναι απαραίτητη η ενίσχυση της ανεξαρτησίας και αμεροληψίας των Επιτροπών Προσφυγών, καθώς και η διασφάλιση μίας δίκαιης και αποτελεσματικής προσφυγής στη διαδικασία ασύλου. Στο πλαίσιο αυτό, απαιτείται η διεξαγωγή αξιολόγησης της λειτουργίας των Επιτροπών Προσφυγών και ουσιαστικής διαβούλευσης με σκοπό τη δημιουργία Επιτροπών ανεξάρτητων, αμερόληπτων και αποτελεσματικών τόσο στην ποιότητα όσο και στην ταχύτητα διεκπεραίωσης των προσφυγών.
- Κράτηση των αιτούντων: Οι τροποποιήσεις του αρ. 46 εντείνουν τον κίνδυνο περαιτέρω γενίκευσης της διοικητικής κράτησης, κατά παράβαση της υποχρέωσης αποφυγής μέτρων στέρησης της ελευθερίας των αιτούντων άσυλο. Για τους λόγους αυτούς, προτείνεται η επαναφορά των διατάξεων του αρ. 46 Ν 4375/2016 ως ελάχιστη προϋπόθεση για τη συμμόρφωση της Ελλάδας με τις υποχρεώσεις της βάσει της Οδηγίας για την υποδοχή και του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.
- Πρόσβαση στην απασχόληση: Συνίσταται επαναφορά του δικαιώματος πρόσβασης στην αγορά εργασίας αμέσως μετά την κατάθεση της αίτησης ασύλου, ούτως ώστε να διευκολυνθεί η προσπάθεια των αιτούντων να μεριμνούν αυτόνομα για τη διαβίωσή τους και να μην παρατείνεται η εξάρτησή τους από το ήδη βεβαρυμένο και ανεπαρκές σύστημα υποδοχής.
- Άδειες διαμονής: Προτείνεται επαναφορά της τριετούς άδειας διαμονής σε δικαιούχους επικουρικής προστασίας, εφόσον δεν δικαιολογείται αντικειμενικά η διαφοροποίηση των δικαιωμάτων των δύο καθεστώτων διεθνούς προστασίας και ενδέχεται να επιφέρει σημαντικό διοικητικό φόρτο στην Υπηρεσία Ασύλου.
- Επείγουσες ρυθμίσεις: Συνίσταται απορριψη των αρ. 113 και 114, με τα οποία το Υπουργείο επιχειρεί εξαιρετικά επαχθείς και μη εξατομικευμένες ρυθμίσεις για τη μείωση των εκκρεμών αιτήσεων ασύλου και των ελλείψεων θέσεων στις δομές φιλοξενίας, χωρίς τη θέσπιση ή έστω εξέταση μέτρων όπως διασφαλιστεί η προστασία των εν λόγω αιτούντων και δικαιούχων προστασίας απάνθρωπες συνθήκες ή επαναπροώθηση.
