Μετά την αποχώρηση Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) οι ιατρικές υπηρεσίες και κοινωνικές υπηρεσίες έχουν μειωθεί σημαντικά στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (KYT) τα λεγόμενα Hot Spot του Αιγαίου, με αποτέλεσμα οι ανάγκες των προσφύγων να μην καλύπτονται επαρκώς. Τεράστια κενά παρατηρούνται κυρίως όσον αφορά τη ψυχολογική υποστήριξη την ώρα που η ψυχική υγεία των προσφύγων επιδεινώνεται σημαντικά λόγω του εγκλωβισμού και του συνεχούς κινδύνου επανεισδοχής στην Τουρκία. Παράλληλα φαίνεται να καταρρέει το σύστημα εκτίμησης της ευαλωτότητας. Άγνωστο παραμένει το κατά πόσο οι κρατικοί φορείς θα είναι σε θέση να αντικαταστήσουν επαρκώς τις υπηρεσίες που προσέφεραν μέχρι πρότινος οι ΜΚΟ.
Οι συμβάσεις που είχαν οι περισσότερες ΜΚΟ με το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής έληξαν τέλη Μαΐου, με αποτέλεσμα το προσωπικό τους να αποχωρήσει από τα ΚΥΤ, να μείνουν δεκάδες άνθρωποι άνεργοι αλλά και να δημιουργηθεί ένα τεράστιο κενό υπηρεσιών. Έως πρότινος οι ΜΚΟ είχαν αναλάβει ένα μεγάλο κομμάτι του έργου της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης όσον αφορά στις ιατρικές και κοινωνικές υπηρεσίες.
Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός (Ε.Ε.Σ) ανέλαβε να καλύψει αυτό το κενό προσωρινά έως ότου αναλάβει το Κέντρο Έλεγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) από τα μέσα Αυγούστου με το πρόγραμμα PHILOS του Υπουργείου Υγείας. Η αντικατάσταση των ΜΚΟ με κρατικούς φορείς εντείνει επίσης τον κίνδυνο περαιτέρω απομόνωσης των ΚΥΤ από την Κοινωνία των Πολιτών όσον αφορά ζητήματα διαφάνειας και πρόσβασης μη κρατικών φορέων.
Το ανθρώπινο δυναμικό του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού που προσφέρει υπηρεσίες στα ΚΥΤ των νησιών Λέσβου, Χίου, Κω & Λέρου αυτή τη στιγμή είναι συνολικά περίπου 50 άτομα, απαντά σε ερώτηση μας ο Ε.Ε.Σ χωρίς να διευκρινίζει πως κατανέμονται ανά νησί. Η δέσμευση για το πρόγραμμα αυτό του Ε.Ε.Σ είναι για τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο, ίσως και για τα μέσα Αυγούστου. Όσον αφορά το προσωπικό πρόκειται συγκεκριμένα για γιατρούς, νοσηλεύτριες, ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς που υποστηρίζονται από εθελοντές του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Οι μεταφραστές διαφόρων γλωσσών που χρησιμοποιούνται είναι προσωπικό της ΜΚΟ ΜΕΤΑδραση που καλύπτουν τις γενικότερες ανάγκες διερμηνείας στα ΚΥΤ.
O Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός επισημαίνει ότι το προσωπικό επαρκεί για να καλύψει βασικές ανάγκες στον τομέα της υγείας, της ψυχολογικής και ψυχοκοινωνικής στήριξης, για την μεταβατική περίοδο μέχρι το Υπουργείο Υγείας και το ΚΕΕΛΠΝΟ να μπορέσουν να αναλάβουν την πλήρη κάλυψη των αναγκών στους τομείς αυτούς.
Να σημειώσουμε ότι μέσα στα ΚΥΤ βρίσκονται εκατοντάδες πρόσφυγες, μεταξύ των οποίων άτομα με χρόνια νοσήματα, θύματα βασανιστηρίων και άτομα με σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα που χρήζουν συνεχούς παρακολούθησης και στήριξης. Χωρίς τις αντίστοιχες υπηρεσίες, αυτοί οι άνθρωποι κινδυνεύουν να μην αναγνωρίζονται ως «ευάλωτοι» στερούμενοι την ιατρική και ψυχολογική περίθαλψη που χρειάζονται.
Το ΚΥΤ στη Μόρια είναι αυτή τη στιγμή υπερπλήρες με πρόσφυγες να κοιμούνται σε σκηνές. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, στην Μόρια παραμένουν περί τα 4.000 άτομα ενώ τον Ιούνιο έφτασαν συνολικά 940 πρόσφυγες και μετανάστες στο νησί. Σύμφωνα με πληροφορίες, μέσα στην Μόρια αυτή τη στιγμή υπάρχει ένας γιατρός του Ελληνικού Στρατού που μεταβαίνει στο χώρο μετά από κλήση, ενώ ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός διαθέτει έναν γιατρό και έναν γιατρό part time, όπως επίσης ένα ψυχολόγο και έναν κοινωνικό λειτουργό που εργάζονται μόνο τις καθημερινές. Υπάρχει επίσης ένας γιατρός της οργάνωσης Boat Refugee Foundation. Tην εκτίμηση ευαλωτότητας (screening) και την κάλυψη των αναγκών ιατρικού ελέγχου κάνει αυτή τη στιγμή μόνο ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός.
Επίσης θολό παραμένει το θέμα της ιατρικής και ψυχιατρικής κάλυψης όσων παραμένουν σε κράτηση προς απέλαση, καθώς είναι προβληματική η πρόσβαση οργανώσεων και οι ψυχολόγοι που έχουν πρόσβαση δεν επαρκούν για να παρακολουθήσουν όλα τα σοβαρά περιστατικά. «Υπάρχει μεγάλη ανάγκη για ιατρική φροντίδα. Το νοσοκομείο και το Πρωτοβάθμιο Εθνικό Δίκτυο Υγείας (ΠΕΔΥ) στη Λέσβο δεν μπορούν να αντέξουν το βάρος, καθώς καλούνται να εξετάσουν ακόμη και 80-100 περιστατικά από τη Μόρια κάθε μέρα. Σε μία περίπτωση μάλιστα, πρόσφυγας μέσα στη Μόρια είχε υποστεί εγκαύματα από τσάι που χύθηκε πάνω του και για τρεις μέρες δεν τον εξέτασε γιατρός. Πήγε στο ΠΕΔΥ όταν πλέον είχε κολλήσει το τραυματισμένο από το έγκαυμα δέρμα πάνω στα ρούχα του.
Οι ανάγκες για ψυχολογική υποστήριξη αυτών των ανθρώπων είναι τεράστιες και παραμένει ένα μεγάλο κενό όσον αφορά την ψυχιατρική φροντίδα. Υπάρχει ένα τεράστιο κενό ψυχολογικής βοήθειας κατά τη διάρκεια της νύχτας, καθώς υπάρχουν σοβαρές κρίσεις πανικού, όπως επίσης πολλές περιπτώσεις ψυχιατρικών νοσημάτων που χρειάζονται βοήθεια», τονίζει η Έφη Λατσούδη κοινωνική επιστήμονας στην Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο.
Ανάλογη είναι και η κατάσταση στο ΚΥΤ Βιάλ της Χίου όπου σύμφωνα με το Συντονιστικό Κέντρο Διαχείρισης Προσφυγικής Κρίσης παραμένουν σήμερα περί τα 800 άτομα, ενώ οι αφίξεις τις τελευταίες εβδομάδες είναι μηδενικές. Ο Ελληνικός Στρατός έχει διαθέσει έναν γενικό γιατρό (παθολόγο) και μία νοσηλεύτρια που δέχονται ασθενείς μόνο τις εργάσιμες ημέρες και το διάστημα αυτό δίνουν ραντεβού για εκτίμηση ευαλωτότητας 20-25 μέρες αργότερα. Επίσης υπάρχει ένας ψυχολόγος και μία κοινωνική λειτουργός από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό. Μάλιστα ο οργανισμός αναζητά να προσλάβει έναν ακόμη γιατρό για τον τρέχοντα μήνα, για την κάλυψη των αναγκών ιατρικού ελέγχου (screening) στη Βιάλ, ωστόσο μέχρι και σήμερα αυτό δεν κατέστη εφικτό. Η καθυστέρηση της άμεσης εκτίμησης ευαλωτότητας έχει άμεσο αντίκτυπο στην διαδικασία ασύλου και στην παράταση της διαμονής τους στο νησί.
Στο ΚΥΤ της Λέρου σύμφωνα με πληροφορίες, από τον Ελλινηκό Ερυθρό Σταυρό υπάρχει ένας γιατρός, μία ψυχολόγος, μία κοινωνική λειτουργός και δύο νοσηλευτές, ενώ ανεπαρκής είναι η φαρμακευτική κάλυψη των προσφύγων, κυρίως όσον αφορά τα ψυχοφάρμακα. Το γεγονός ότι λίγα μέτρα μακριά από το ΚΥΤ βρίσκεται το γνωστό ψυχιατρείο της Λέρου, διευκολύνει την παραπομπή εκεί προσφύγων με ψυχολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα. Ωστόσο σημαντικά είναι τα κενά που παραμένουν στους υπόλοιπους τομείς. «Λόγω της έλλειψης διοικητικού προσωπικού και επαρκούς ψυχοκοινωνικής στήριξης και στο ΠΙΚΠΑ και στο Hot Spot, επιδεινώνεται η κατάσταση – σε ένα πληθυσμό που είναι έτσι και αλλιώς επιβαρυμένος ψυχολογικά- με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι δυσκολίες. Οι εκρήξεις θυμού, οι κρίσεις πανικού και τάσεις αυτοκαταστροφής και καταστροφής είναι πλέον καθημερινό φαινόμενο», επισημαίνει η Ματίνα Κατσιβέλη από το Δίκτυο Αλληλεγγύης Λέρου.
Προβληματισμό προκαλεί επίσης η δυσχέρεια που φαίνεται να υπάρχει προκειμένου να εξευρεθεί επαρκής αριθμός γιατρών αλλά και διερμηνέων για να εργαστούν στα ΚΥΤ όταν στα μέσα Αυγούστου αναλάβει το ΚΕΕΛΠΝΟ. «Όποιος δουλεύει αυτή τη στιγμή στο πεδίο διαπιστώνει έλλειψη ενδιαφέροντος από πλευράς υγειονομικών, κυρίως γιατρών για να εργαστούν στους καταυλισμούς. Αν δεν καλυφθούν οι θέσεις πρέπει τα τοπικά νοσοκομεία να ανταποκριθούν. Λιγότερο σημαντικό είναι να υπάρχει γιατρός στον καταυλισμό από ότι να ενισχυθούν τα τοπικά νοσοκομεία, κάτι που προβλέπεται έτσι και αλλιώς από το πρόγραμμα PHILOS», τονίζει ο αντιπρόεδρος του ΚΕEΛΠΝΟ Άγης Τερζίδης. Το πρόγραμμα, προβλέπει μεταξύ άλλων στα ΚΥΤ στα νησιά την παροχή πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, την οργάνωση των παραπομπών στα νοσοκομεία, την αναγνώριση θυμάτων βασανιστηρίων και trafficking, τον εντοπισμό της ενδοοικογενειακής βίας και την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων. Το πρόγραμμα είχε σχεδιαστεί να ολοκληρωθεί τον Αύγουστο αλλά παρατάθηκε μέχρι το τέλος του χρόνου τόσο για την ηπειρωτική Ελλάδα όσο και για τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, καθώς στα νησιά ακόμη δεν έχει ξεκινήσει.
